استخراج و ارزیابی شاخص‌های مؤثر بر کیفیت منظر چندحسی در باغ ایرانی (مطالعه‌ی موردی: باغ ارم شیراز)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

2 استادیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

چکیده

حواس انسان ابزار درک پدیده‌ها، محیط و فضای پیرامون وی هستند. اما توجه بیش از اندازه به منظر و محیط بصری به عنوان زمینه ادراک و شناخت، موجب تضعیف دیگر مناظر حسی می‌گردد و تأثیر یکپارچه و همبسته قلمروی چندگانه‌ی تجارب حسی را به سمت یک‌جانبه‌نگری سوق می‌دهد. لذا بررسی جایگاه ادراکات حسی، برای برقراری دوباره‌ی پیوند همه‌جانبه میان انسان و جهان پیرامون وی ضرورت می‌یابد. با توجه به اهمیت منظر چندحسی در کیفیت ادراک حسی محیط کالبدی، این پژوهش به ارزیابی کیفی ابعاد حسی منظر در باغ ارم شیراز از دیدگاه مخاطبان می‌پردازد. هدف پژوهش حاضر، کاربردی است و از نظر ماهیت با راهبرد توصیفی-تحلیلی و راهکار پرسشنامه انتظام‌ یافته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که هر یک از مناظر حسی بساوایی، بویایی، شنوایی، چشایی و بینایی به ترتیب بر کیفیت کلیت منظرچندحسی اثرگذارند. از این میان حس لامسه بیشترین و حس بینایی بر خلاف آنچه در ظاهر انتظار می‌رود، کمترین ضریب تأثیر را در میان حواس پنجگانه دارند. در پسِ هر منظر حسی، گردآمدن تمامی حواس (نظام چندحسی) فرای ریزشاخص‌ها موجب می‌شود حواس مختلف با قرارگیری در کنار هم و اثرگذاری برهم، یکدیگر را تعالی بخشند و در نتیجه کیفیت محیط از طریق ایجاد منظرچندحسی ارتقاء یابد.

کلیدواژه‌ها


اردلان، نادر و بختیار، لاله (1383). حس وحدت (سنت عرفانی در معماری ایرانی) با مقدمه "سید حسین نصر"، ترجمه حمید شاهرخ، نشر خاک، تهران.
ایروانی، م؛ خداپناهی، م، (1398). روانشناسی احساس و ادراک، چاپ بیست‌وچهارم، انتشارات سمت، تهران.
پالاسما، ی، (1393). هندسه احساس، نگاهی به پدیدارشناسی معماری. مترجم: محمد امین شریفیان، ماهنامه کتاب ماه هنر، 16(189)، صص 57-52.
دادبه، آریاسپ (1383). مکتب‌های باغ ایرانی، مجله موزه‌ها، شماره 41، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری.
سکویل‌وست، ویکتوریا (1953). باغهای ایران، کتاب میراث ایران تألیف سیزده تن از خاورشناسان، زیر نظر ا.ج.آربری، ترجمه بیرشک، پازارگاد، حاتمی، سعیدی، صدیق، معین، مجموعه ایرانشناسی بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران 1336.
سوهانگیر، س؛ نصیرسلامی، م، (۱۳۹۶). ارتقاء کیفیت طراحی فضاهای معماری، با به کارگیری مکانیسم های عملکردی حواس، نشریه مدیریت شهری، ۱۶(۴۷)، صص 504-493.
شاهچراغی، آ، (۱۳۸۸). تحلیل فرآیند ادراک محیط باغ ایرانی براساس نظریه روانشناسی بوم شناختی، نشریه هویت شهر، ۳(۵)، صص 84-71.
شاهچراغی، آ، (1389). پارادایم‌های پردیس: درآمدی بر بازشناسی و بازآفرینی باغ ایرانی، چاپ اول، انتشارات جهاد دانشگاهی، تهران.
شاهچراغی، آ، (1390). باغ ایرانی و معماری تمرکز حواس، نشریه جستارهای شهرسازی، (35)، صص 42-38.
شاهچراغی، آ؛ بندرآباد، ع، (1394). محاط در محیط: کاربرد روانشناسی محیطی در معماری و شهرسازی، چاپ اول، انتشارات جهاد دانشگاهی، تهران.
شیرازی، م، (۱۳91). معماری حواس و پدیدارشناسی ظریف یوهانی پلاسما، چاپ اول، انتشارات رخ داد نو، تهران.
صالحی‌نیا، م؛ نیرومند شیشوان، م، (۱۳۹۷). تبیین نقش مولفه‌های منظر حسی مبتنی بر حواس در کیفیت ادراک حسی محیطی گذر ارگ جدید تبریز، فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، ۸(۳۱)، صص 19-31.
صداقت، ز، (۱۳۹۷). سنجش غنای حسی فضاهای شهری: معرفی یک چارچوب تحلیلی، مجله صفه، ۲۷(۷۶)، صص 73-87.
علایی، ع، (1389). تنوع در طرح معماری باغ های تاریخی شیراز باغ ارم و باغ تخت و باغ جهان نما و باغ دلگشا، مجله صفه، ۱۹(۴۹)، صص 5-20.
کوکبی، م؛ سهیلی‌صدیق، س، (۱۳۹۷). شنیدن رنگی (مطالعه پیرامون حس آمیزی و فرایند ترکیب حواس)، فصلنامه هنرهای تجسمی، 23(3)، صص 12-5.
لطفی، ا؛ زمانی، ب، (1393). نقش مؤلفه‌های منظر حسی در کیفیت محورهای مجهز محلی (مطالعه موردی: محور علیقلی آقا در اصفهان)، فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات شهری، (13)، صص 56-43.
گودرزی، ر؛ شیرازبخت، ف (1399). ارزیابی ومقایسه وضعیت گردشگری باغ های ارم ،جهان نما،عفیف اباد واقع در شهرشیرازبارویکرد بهبود حضورپذیری شهروندان، معماری‌شناسی، 3(16)، صص 9-1.
میرفندرسکی، محمدامین (1383). باغ ایرانی چیست؟ باغ ایرانی در کجاست؟، خلاصه مقالات نخستین همایش باغ ایرانی، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور.
نعیما، غ، (1385). باغ‌های ایران: که ایران چو باغی است خرم بهار، چاپ اول، انتشارات پیام، تهران.
نقی‌زاده، م؛ استادی، م، (1393). مقایسه تطبیقی مفهوم ادراک و فرایند آن در فلسفه و روانشناسی ‌محیط و کاربرد آن در طراحی شهری، فصلنامه پژوهش‌های معماری اسلامی، 1(3)، صص 14-3.
وسکاه، آ، (۱۳۹۵). پدیدارشناخت یوهانی پالاسما در تفاوت جایگاه ادراکات حسی معماری بافت‌های شهری و روستایی، فصلنامه مدیریت شهری، ۱۵(۴۴)، صص 439-458.
هردگ، ک، (1376). ساختار شکل در معماری اسلامی ایران و ترکستان، ترجمه محمد تقی‌زاده مطلق، چاپ اول، انتشارات بوم، تهران.
Adams, M. D., Bruce, N. S., Davies, W. J., Cain, R., Jennings, P., Carlyle, A., Cusack, P., Hume, K. & Plack, C. (2008, Spring). Soundwalking as a methodology for understanding soundscapes. Institute of Acoustics,United Kingdom, URI: http://usir.salford.ac.uk/id/eprint/2461.
Axelsson, Ö., Nilsson, M. E., & Berglund, B. (2010). A principal components model of soundscape perception. The Journal of the Acoustical Society of America, 128(5), 2836-2846.
Brown, R. (Ed.). (2013). Consciousness inside and out: Phenomenology, neuroscience, and the nature of experience. Springer Science & Business Media.
Carmona, M., Heath, T., Oc, T., & Tiesdell, S. (2003). Urban spaces-public places: The dimensions of urban design. Architectural Press.
Corbin, A. (1986). The foul and the fragrant: odor and the French social imagination. Harvard University Press.
Cowan, A., & Steward, J. (Eds.). (2007). The city and the senses: Urban Culture Since 1500. Ashgate Publishing, Ltd.
Degen, M. M. (2008). Sensing cities: regenerating public life in Barcelona and Manchester (Vol. 24). Psychology Press.
Golkar, K. (2008). Visual environment of the city, the evolution from the decorative approach to the sustainable approach. Oloum e Mohiti Journal, 5(4), 95-114.
Gordon, C. (1961). The concise townscape. London: Architectural Press.
Hedfors, P., & Berg, P. G. (2003). The sounds of two landscape settings: auditory concepts for physical planning and design. Landscape Research, 28(3), 245-263.
Howard, P., Thompson, I., Waterton, E., & Atha, M. (Eds.). (2013). The Routledge companion to landscape studies. Routledge.
Krause, B. (2012). The great animal orchestra: finding the origins of music in the world's wild places. Little, Brown.
Lambe, L. (1995). Gardening: A multisensory experience. In Making Leisure Provision for People with Profound Learning and Multiple Disabilities (pp. 113-130). Springer, Boston, MA.
Landry, C. (2006). The art of city-making. Routledge.
Lynch, K. (1960). The Image of the City. The MIT Press.
McLinden, M., & McCall, S. (2016). Learning through touch: Supporting children with visual impairments and additional difficulties. Routledge.
Pallasmaa, J. (2009). The thinking hand: Existential and embodied wisdom in architecture (p. 56). Chichester: Wiley.
Porteous, J. D. (1985). Smellscape. Progress in Physical Geography, 9(3), 356-378.
Rodaway, P. (1994). Sensuous Geographies. London, UK & New-York, NY.
Rossi, A. (1966). L'architettura della città. Padova: Marsilio.
Schafer, R. M. (1994). The soundscape: Our Sonic Environment and the Tuning of the World. Vermont. Destiny Books.
Sensory Trust. Sensory Garden Design Advice. Available online: http://www. sensorytrust.org.uk/ information/ factsheets/sensory-garden-4.html (accessed on June 2021).
Shoemaker, C. A., Messer Diehl, E. R., Carmen, J., Carmen, N., Stoneham, J., & Lohr, V. I. (2002). Interaction by design: bringing people and plants together for health and well-being: an international symposium. The Sixth International People-Plant Symposium, Chicago, USA, 20-22 July, 2000. In Interaction by design: bringing people and plants together for health and well-being: an international symposium. The Sixth International People-Plant Symposium, Chicago, USA, 20-22 July, 2000. Iowa State Press.
Thompson, E. A. (2004). The soundscape of modernity: architectural acoustics and the culture of listening in America, 1900-1933. MIT press.