1
استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشکدة جغرافیا، دانشگاه یزد
2
کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشکدة جغرافیا، دانشگاه یزد
چکیده
با انتشار گزارش برانت‌لند، موضوع توسعة پایدار وارد مباحث دولت‌ها و تجارت‌جهانی شد و تلاش‌های زیادی برای ارائه تعریفی دقیق از مفهوم پایداری انجام گرفت. برای قابل اندازه‌گیری شدن این مفهوم و عملیاتی‌شدن ایدة شهر پایدار، روش کمی جدیدی موردنیاز بود، بنابراین روشی به نام «جای پای بوم شناختی» (ای-اف) ارائه شد. روش (ای-اف) توسط پروفسور ویلیام ریز و دکتر ماتیس واکرناگل در اوائل دهة 1990 ارائه شد. این روش، شاخص توسعة منابع است‌که تقاضای منابع انسانی را به مقدار زمینی که برای تولید منابع، تفکیک CO2 ، و یا دفع مواد زاید لازم است، تبدیل می‌کند. در این زمینه، ریز و واکرناگل پایداری را به زبان ساده به منزلة زندگی مسالمت‌آمیز و در حد ظرفیت طبیعت تعریف کرده‌اند. (ای-اف) اصول?، به عنوان روشی ساده و مناسب برای مقایسة پایداری استفاده از منابع در بین جمعیت‌های متفاوت، شناخته می‌شود. این روش هم اکنون به صورت گسترده‌ای به عنوان شاخص توسعة پایدار استفاده می‌شود. (ای-اف) مصرف منابع را با مساحت زمین مورد نیاز برای به پایدار رساندن آن معادل‌سازی می‌کند و این امکان را فراهم می‌کند که با یک میانگین‌گیری، بتوان سرانة (ای-اف) منطقه، یا کشور را با میانگین جهانی مقایسه کرد. سرانجام مصرف این جمعیت‌ها به سطحی از کرة زمین قابل تبدیل است. این سطح، سپس با مقدار دقیق مساحت منطقه‌ای که جمعیت در آن ساکن هستند، مقایسه می‌شود، و درجة ناپایداری براساس تفاوت بین مساحت زمین موجود و زمین مورد نیاز (بر مبنای توان اکولوژیک) قابل محاسبه است. به عبارت ساده، جمعیت ناپایدار به جمعیت‌هایی گفته می‌شود که مقدار(ای-اف) آنها از مقدار زمین در اختیارشان بیشتر است. همچنین نشان داده شده است که (ای-اف) می‌تواند برای طراحی و برنامه‌ریزی خط‌ومشی‌های آینده نیز مورد استفاده قرار گیرد. به‌طوری‌که (ای-اف) محاسبه شده براساس این روش، تبدیل به ابزارهای آموزشی و برنامه‌ریزی مهمی شده‌اند که ناپایداری مصرف جهانی را بخوبی نشان می‌دهند.
)