مکانیابی و ارزیابی اثرات زیست‌محیطی مراکز دفن پسماند با استفاده از GIS و روش‌های ماتریسی RIAM و لئوپولد ایرانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد عمران – محیط‌زیست، دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه ارومیه، ایران.

2 استادیار گروه عمران، دانشکده فنی و مهندسی دانشگاه ارومیه، ایران.

چکیده

تمرکز بر معیارهای فنی در فرآیند متداول مکانیابی مراکز دفن پسماند، ممکن است عدم اقناع ضرورت‌های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و زیست‌محیطی را به دنبال داشته باشد. جهت بررسی این عوامل و همچنین ایجاد تعادل میان فعالیت‌های مراحل ساختمانی/بهره‌برداری با محیط‌زیست اطراف، در مقاله حاضر از روش‌های ماتریسی ارزیابی آثار زیست‌محیطی بهره‌گیری شده است. شرایط مرکز دفن پسماند شهرستان مهاباد بعنوان مطالعه موردی، انتخاب و با تنظیم عوامل ورودی یکسان، دلایل تشابه/تفاوت نتایج دو روش ماتریسی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصله براساس ماتریس ارزیابی اثرات سریع در فاز ساختمانی نشان داد 5/9% اثرات طرح در محدوده اثرات منفی متوسط و منفی معنی‌دار قرار دارد، که این مقدار در فاز بهره‌برداری به 1/38% رسید. همچنین میانگین اثرات طرح در فاز ساختمانی براساس نتایج ماتریس لئوپولد ایرانی عدد 93/0- و در فاز بهره‌برداری عدد 56/0- را نشان داد. نتایج هر دو روش حاکی از آن است که اجرا و بهره‌برداری طرح با انجام اقدامات بهسازی، قابل قبول است. روش ماتریسی لئوپولد بدلیل درنظر گرفتن ریزفعالیت‌های مختلف برای هر پارامتر نسبت به روش ماتریسی RIAM از ساختار مستدلی برخوردار بوده، لیکن نحوه امتیازدهی به پارامترها در روش RIAM بدلیل درنظر گرفتن پایداری، برگشت‌پذیری و تجمع‌پذیری اثر، نسبت به روش لئوپولد، بهتر ارزیابی می‌گردد.

کلیدواژه‌ها


آبادی، ا.ا؛ ساقی، م.ح، (1390). مکان یابی و طراحی محل دفن زباله های روستایی بخش روداب سبزوار، مجله دانشگاه علوم پزشکی خراسان شمالی، 3(1)، صفحات 29-34.
اسدی‌شیرین، گ؛ غلامعلی‌فرد، م، (1394). تطبیق ضوابط و ارزیابی پیامدهای محیط زیستی محل دفن پسماند قائم شهر با استفاده از ماتریس Leopold و RIAM. مجله پژوهش در بهداشت محیط، 1(3)، صفحات 193-206.
اسکندری، ر؛ حافظی مقدس، ن؛ قاسمی، ح؛ مرادآبادی، ا، (شهریور 1390). مکان یابی محل دفن پسماندهای خطرناک با استفاده از GIS و تحلیل چند متغیره MCDM در ایران مرکزی، هفتمین کنفرانس زمین‌شناسی مهندسی و محیط‌زیست ایران، شاهرود.
ایمانی، ب؛ یارمحمدی، ک؛ اسدپور، ز، (1398). ارزیابی اثرات زیست محیطی کارخانه سیمان یاسوج با استفاده از ماتریس RIAM  و لئوپولد ایرانی (مطالعه موردی: روستای تنگاری شهر یاسوج)، مخاطرات محیط طبیعی، 8(21)، صفحات 266-247.
بدو، ک، (1393). اصول مهندسی دفن زباله. چاپ اول، انتشارات دانشگاه ارومیه.
برزگری، ق؛ اسماعیلی، ع؛ اصغری کلجاهی، ا، (1399). تعیین محل مناسب برای دفن پسماندهای شهری با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی و ماتریس لئوپولد (مطالعه موردی: ملکان، ایران)، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، 22(12)، صفحات 37-27.
پناهنده، م؛ ارسطو، ب؛  قویدل، آ؛ قنبری، ف، (1388). کاربرد روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در مکان یابی جایگاه دفن پسماند شهر سمنان، سلامت و محیط‌زیست، 2(4)، صفحات 283-276.
پوراحمد، ا؛ حبیبی، ک؛ محمد زهرایی، س؛ نظری علوی، س، (1386). استفاده از الگوریتم های فازی و GIS برای مکانیابی تجهیزات شهری (مطالعه موردی بابلسر)، محیط شناسی، 33(42)، صفحات 42-31.
جعفری، ک؛ حافظی مقدس، ن؛ مظلومی، ع؛ قزی، ا، (1394). انتخاب گزینه نهایی محل دفن پسماندهای شهری در اردبیل بر اساس روش‌های شبیه به گزینه ایده آل و ارزیابی اثرات زیست‌محیطی، سلامت و بهداشت، 6(4)، صفحات 404-420.
خان پوراقدم، س؛ قنبرزاده لک، م؛ مهتدی، م؛ صبور، م.ر، (1398). ارزیابی گزینه‌های دفع نهایی پسماند جامد شهری با استفاده از تلفیق روش‌های ارزیابی چرخه عمر و تحلیل سلسله مراتبی (مطالعه موردی: شهر تهران)، علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 21(2)، صفحات 57-69.
خراسانی، ن.ا؛ شکرایی، ع؛ مهردادی، ن؛ درویش صفت، ع.ا، (1383). مطالعات زیست‌محیطی در جهت انتخاب محل مناسب برای دفن زباله های شهر ساری، مجله منابع طبیعی ایران، 57(1)، صفحات 284-275.
خورشید دوست، ع.م؛ عادلی، ز، (1388). استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی AHP برای یافتن مکان بهینه دفن زباله (مطالعه موردی شهر بناب)، محیط‌شناسی، 35(51)، صفحات 27-32.
خوش‌منش، ب؛ رضویان، ف، (1396). مکانیابی بهینه محل دفن پسماند جامد شهری با استفاده از GIS و ماتریس لئوپولد (مطالعه موردی: گندک دماوند)، فصلنامه زمین‌شناسی محیط‌زیست، 11(40)، صفحات 27-37.
دوامی، ا.ح؛ محمدنژاد، ن؛ منوری، س.م؛ شریعت، م، (1393). ارزشیابی مکان دفن پسماندهای شهری در محیط‌های تالابی- مطالعه موردی: شهر شادگان، اکوبیولوژی تالاب، 6(1)، صفحات ۵۷-۷۲.
راینر، چ.ر؛ شوارتز، ل.ج؛ ونگر، ر.ب؛ کوهرل، ک.گ، (1390). مدیریت پسماند و بازیافت منابع، مترجمین: صبور، م.ر؛ قنبرزاده‌ لک، م؛ قربان، ا، انتشارات دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی.
رحمانی اصل، م؛ شیخ‌زاده، م؛ حسینی‌زاده، ص؛ میجانی، ن، (1395). مکانیابی اراضی مناسب جهت دفن پسماندهای شهری با استفاده از مدل AHP و منطق بولین در محیط GIS مطالعه موردی: شهر رودبار جنوب در استان کرمان، دومین کنگره بین المللی علوم زمین و توسعه شهری، تبریز.
رضایی، آ؛ دهزاد، ب؛ عمرانی، ق.ع؛ هاشم‌پور، ی، (1386). مطالعات مکان‌یابی و مدیریت دفع بهینه مواد زاید جامد شهر هشتگرد، دهمین همایش ملی بهداشت محیط، همدان.
رودگرمی، پ؛ خراسانی، ن؛ منوری، س.م؛ نوری، ج، (1386). ارزشیابی گزینه‌های توسعه در ارزیابی اثرات زیست‌محیطی به روش ارزشیابی چند معیاره مکانمند، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 9(4)، صفحات 73-84.
رهنما برگرد، ز؛ سجادى، ع؛ نداف، ح؛ خرقانى، م، (1398). ارزیابى اثرات زیست‌محیطى معدن سنگ گرانیت و مرمریت به روش ماتریس لئوپولد ایرانى و RIAM، فصلنامه پژوهش در بهداشت محیط، 5(4)، صفحات 330-340.
زارعی، م؛ عزتی، م؛ احمدی، م، (اسفند 1393). مکان یابی محل دفن زباله های شهری با استفاده از GIS و عملگرهای فازی نمونه موردی: بخش مرکزی شهرستان قرچک، اولین کنفرانس ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار، تهران.
سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور، (1394). شیوه‌نامه اجرایی احداث و راهبری محل دفن بهداشتی پسماندهای عادی شهری، قابل دسترس در (تاریخ مشاهده 02/1400):
https://imo.org.ir/files/rimo-ir/PDF/manabeazmoon/%D8%B4%DB%8C%D9%88%D9%87%20%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%20%D8%AF%D9%81%D9%86%20%D9%BE%D8%B3%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF.pdf
ﺳالنامه آماری استان آذربایجان غربی، (1395). قابل دسترس در (تاریخ مشاهده 02/1400):
https://azgharbi.mporg.ir/Portal/View/Page.aspx?PageId=d705062c-f71c-4798-b416-d51f78cac236
سروری‌نیا، س؛ فرقانی تهرانی، گ؛ باقری، ر؛ گنجی نوروزی، ز، (1399). مکان یابی محل دفن پسماندهای جامد شهری به روش GIS و تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در شهر کنگاور، استان کرمانشاه، یافته‌های نوین زمین‌شناسی کاربردی، 14(27)، صفحات 111-100.
سیدصفویان، س.ت؛ خانزاده، ن؛ فتایی، ا؛ سیدصفویان، ر، (اسفند 1391). مکان یابی محل دفن زباله با استفاده از نرم افزار GIS و روش AHP مطالعه موردی شهرستان نیر استان اردبیل، اولین همایش ملی حفاظت و برنامهریزی محیطزیست، همدان.
شیخی نارانی، ط؛ حافظی، مقدس ن، (شهریور 1386). پهنه‌بندی مناطق مستعد دفن پسماندها با کمک GIS (مطالعه موردی استان قم)، اولین همایش GIS شهری، آمل.
شایسته عظیمیان، ح؛ ﻏﻔﻮری، م؛ ﺣﺎﻓﻈﻲ ﻣﻘﺪس، ن، (آذر 1390). ﻣﻜﺎﻧﻴﺎﺑﻲ ﻣﺤﻞ دﻓﻦ زﺑﺎﻟﻪ ﺷﻬﺮی ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ (AHP) در ﻣﺤﻴﻂ GIS ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮردی ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن (ﻧﻴﺸﺎﺑﻮر)، پانزدهمین همایش انجمن زمین‌شناسی ایران، تهران.
شعبانی، م؛ حیدریه، س.ع، (1398). ارائه الگویی برای مکانیابی امحاء پسماند شهری (مطالعه موردی: شهر رینه لاریجان)، کاربرد سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی در برنامه ریزی، 10(4)، صفحات 89-75.
صفر، ب، (خرداد ۱۳۹۶). ارزیابی اثرات زیست‌محیطی محل دفن پسماند (پسماند شهری، شهر خوی)، چهارمین کنفرانس بین المللی برنامهریزی و مدیریت محیطزیست، تهران.
صیحانی پرشکوه، ر؛ دهقانی، م؛ قادری، ح، (1390). مکانیابی محل دفن بهداشتی زباله‌های شهر حاجی آباد به روش AHP و با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، جغرافیایی طبیعی، 4(12)، صفحات 74-63.
طاهری، م؛ غلامعلی‌فرد، م؛ جلیلی قاضی‌زاده، م؛ ثاقبیان، م، (1396). ارزیابی اثرات محیط زیستی محل دفن پسماندهای جامد شهری تبریز با استفاده از ماتریس‌های RIAM و LEOPLD، نشریه مهندسی عمران و محیط‌زیست دانشگاه تبریز، 47-2 (87)، صفحات 77-87.
عابدین‌زاده، ن؛ روانبخش، م؛ عابدی، ط، (1392). ارزیابی اثرات زیست محیطی محل دفن بهداشتی - مهندسی پسماندهای شهری شهرستان سمنان، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 15(2)، صفحات 105-117.
غلامعلی‌فرد، م؛ میرزایی، م؛ حاتمی‌منش، م؛ ریاحی‌بختیاری، ع؛ صادقی، م، (1393). کاربرد ماتریس ارزیابی اثرات سریع و ماتریس ایرانی (اصلاح شده لئوپولد) در ارزیابی اثرات محیط‌زیستی محل دفن پسماند جامد شهرکرد، مجله دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، 16(1)، صفحات 31-46.
غلامی، م؛ نظری، و؛ رضاعلی، م، (1400). مکان‌یابی محل دفن پسماندهای شهری با استفاده از GIS و AHP (مطالعۀ موردی: شهر ساحلی- صنعتی عسلویه)، فصلنامه علمی و پژوهشی نگرش های نو در جغرافیای انسانی، 13(2)، صفحات 210-193.
فتائی، ا؛ آل شیخ، ع، (1388). مکان یابی مواد زاید جامد شهری با استفاده از GIS و فرایند تحلیل سلسله مراتی (AHP) (مطالعه موردی شهر گیوی)، علوم محیطی، 6(3)، صفحات 145-158.
فرجی سبکبار، ح.ع؛ سلمانی، م؛ فریدونی، ف؛ کریم زاده، ح؛ رحیمی، ح، (1389). مکان‌یابی محل دفن بهداشتی زباله روستایی با استفاده از مدل فرایند شبکه‌ای تحلیل (ANP): مطالعه موردی نواحی روستایی شهرستان قوچان، برنامه‌ریزی و آمایش فضا، 14(1)، صفحات 127-149.
فروتن، س؛ رشیدی، ح؛ جندقی، ن، (خرداد 1400). بررسی اثرات زیست محیطی مرکز دفن پسماند (آزادشهر) استان گلستان با استفاده از روش ماتریس اثرات سریع (RIAM)، اولین کنفرانس ملی مدیریت سبز پسماند، اردبیل.
فرهودی، ر؛ حبیبی، ک؛ زندی بختیاری، پ، (1384). مکانیابی محل دفن مواد زاید جامد شهری با استفاده از منطق فازی (Fuzzy Logic) در محیط GIS (مطالعه موردی شهر سنندج)، هنرهای زیبا، 23، صفحات 24-15.
قنبرزاده لک، م؛ شریعتمداری، ن؛ صبور، م.ر؛ قناتیان نجف آبادی، ر؛ حیدری، م، (1392). تهیه مدل ارزیابی فنی، زیست‌محیطی و اقتصادی سناریو‌های مدیریت پسماند جامد شهری با استفاده از GIS و ANP، (مطالعه موردی: شهر تهران)، فصلنامه علوم محیطی، 11(2)، صفحات 9-22.
قنبرزاده لک، م؛ صبور، م.ر، (1389). ارزیابی چرخه عمر سناریوهای دفع پسماند جامد شهری از نظر انتشار گازهای گلخانه‌ای و مصرف انرژی - مطالعه موردی: جزیره سیری، محیط‌شناسی، 36(55)، صفحات 67-78.
کاکایی، ک؛ ریاحی‌بختیاری، ع، (1395). بررسی وضعیت محل دفن پسماند همدان با روش ماتریس ارزیابی اثرات سریع محیط زیستی (RIAM)، مجله پژوهش در بهداشت محیط، 2(2)، صفحات 173-182.
کماسی، م؛ بیرانوند، ب، (1398). ارزیابی اثرات زیست محیطی سد ایوشان با استفاده از روش ماتریس لئوپولد و ماتریس ارزیابی سریع، مطالعات علوم محیط زیست، 4(2)، صفحات 1442-1427.
گیلوری، س؛ حافظی مقدس، ن؛ مظلومی بجستانی، ع؛ مظهری، س.ع، (1394). ارزیابی زیست‌محیطی (EIA) و مکان‌یابی بهینه محل دفن پسماند جامد شهری با استفاده از روشSAW، GIS و ماتریس لئوپولد (مطالعه موردی شهر یزد)، طلوع بهداشت، 14(6)، صفحات 149-162.
متکان، ع.ا؛ شکیبا، ع؛ پور علی، س.ح؛ نظم فر، ح، (1387). مکانیابی مناطق مناسب جهت دفن پسماند با استفاده از GIS (شهر تبریز)، فصلنامه علوم محیطی، 6(2)، صفحات 121-131.
مخدوم، م، (1387). چهار نکته در ارزیابی اثرات توسعه، نشریه علمی محیط و توسعه، (3)2، صفحات 9-12.
معین الدینی، م؛ طحاری مهرجردی، م.ح؛ خراسانی، ن.ا؛ دانه کار، ا؛ دروزش صفت، ع.ا، شاکری، ف، (1390) (الف). مکانیابی محل دفن مواد زاید جامد شهری با استفاده از رویکرد ترکیبی تحلیل سلسله مراتبی فازی و تحلیل پوششی داده‌ها (مطالعه موردی: استان البرز)، سلامت و محیط‌زیست، 4(4)، صفحات 492-483.
معین الدینی، م؛ خراسانی، ن.ا؛ دانه کار، ا؛ درویش صفت، ع.ا، (1390) (ب). مکانیابی محل دفن پسماند شهر کرج با استفاده از تاپسیس فازی سلسله مراتبی؛ (مطالعه موردی شهر کرج)، نشریه محیط‌زیست طبیعی، 64(2)، صفحات 155-167.
منوری، م؛ عمرانی، ق.ع؛ علی اوسطی، ف، (1392). ارزشیابی محل دفن مواد زاید جامد کرج به روش غربال منطقه ای و محلی، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، 15(4)، صفحات 85-96.
منوری، م؛ ارباب، پ، (1384). ارزﺷﯿﺎﺑﯽ زﯾﺴﺖﻣﺤﯿﻄﯽ ﻣﺤﻞﻫﺎی دﻓﻦ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪﻫﺎی ﺷﻬﺮی اﺳﺘﺎن ﺗﻬﺮان، فصلنامه علوم محیطی، 8(2)، صفحات 1-8.
میرآبادی، م؛ حسین عبدی قلعه، ع، (1396). مکانیابی محل دفن پسماند شهرستان بوکان با استفاده از منطق بولین و مدل AHP، فصلنامه علوم و تکنولوژی محیط زیست، 19(1)، صفحات 149-168.
نیرآبادی، ه؛ حاجی میررحیمی، س.م، (1387). بکارگیری روشهای سلسله مراتبی و فازی در مکانیابی دفن زباله، همایش ژئوماتیک 87 و چهارمین همایش یکسان سازی نامهای جغرافیایی، تهران.
ولی‌زاده، س؛ شکری، ز، (1394). بررسی کاربرد ماتریس لئوپولد ایرانی در ارزیابی اثرات محیط‌زیستی (EIA) گزینه‌های مدیریت پسماند جامد در شهر بیرجند، سلامت و محیطزیست، 8(2)، صفحات 249-262.
هواسی‌تک، ر؛ سعیدی‌جم، س، (بهمن 1395). مکان یابی مرکز دفن زباله شهری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرفیایی GIS (مطالعه موردی شهر ایلام)، کنفرانس دو سالانه جامعه و معماری معاصر، اصفهان.
Abesi, A., & Saeidi, M., (2009). Site selection of a hazardous waste landfill using GIS technique and priority processing, a power plant waste in Qazvin province case example, Environmental Sciences, 6(4), PP 121-134.
Ahmadi, M., Teymouri, P., Dinarvand, F., Hoseinzadeh, M., Babaei, A.A., & Jaafarzadeh, N. (2014). Municipal solid waste landfill site selection using analytical hierarchy process method and geographic information system in Abadan. Iran J Health Sci. 2(1), PP 37-50.
El-Naqa, A. (2005). Environmental impact assessment using rapid impact assessment matrix (RIAM) for Russeifa landfill, Jordan. Environmental Geology, 47(5), PP 632-639.
Hendrix, W.G., & Buckley, D.J. (1992). Use of a geographic information system for selection of sites for land application of sewage waste. Journal of Soil and Water Conservation, 47(3), PP 271-275.
Kara, C., & Doratli, N. (2012). Application of GIS/AHP in siting sanitary landfill: a case study in Northern Cyprus. Waste Management & Research, 30(9), PP. 966-980.
Moeinaddini, M., Khorasani, N., Danehkar, A., & Darvishsefat, A.A. (2010). Siting MSW landfill using weighted linear combination and analytical hierarchy process (AHP) methodology in GIS environment (case study: Karaj). Waste management 30(5), PP. 912-920.
Nouri, D., Sabour, M.R., & Ghanbarzadeh Lak, M. (2018). Industrial solid waste management through the application of multi-criteria decision-making analysis: a case study of Shamsabad industrial complexes. Journal of Material Cycles and Waste Management, 20, PP 43–58.
Pastakia, C.M., & Jensen, A. (1998). The rapid impact assessment matrix (RIAM) for EIA. Environmental Impact Assessment Review, 18(5), PP 461-482.
Ramjeawon, T., & Beerachee, B. (2008). Site selection of sanitary landfills on the small island of Mauritius using the analytical hierarchy process multi-criteria method. Waste Management & Research, 26(5), PP. 439-447.
Rawal, N., Nidhi, C., & Pandey, H.K. (2019). Rapid impact assessment matrix (RIAM)-based approach for selection of solid waste disposal site. National Academy Science Letters, 42(5), PP 395-400.
Şener, Ş., Sener, E., & Karagüzel, R. (2011). Solid waste disposal site selection with GIS and AHP methodology: a case study in Senirkent–Uluborlu (Isparta) Basin, Turkey. Environmental monitoring and assessment, 173(1), PP. 533-554.
Sumathi, V.R., Natesan, U., & Sarkar, C. (2008). GIS-based approach for optimized siting of municipal solid waste landfill. Waste management, 28(11), PP. 2146-2160.
Suthar, S., & Sajwan, A. (2014). Rapid impact assessment matrix (RIAM) analysis as decision tool to select new site for municipal solid waste disposal: A case study of Dehradun city, India. Sustainable Cities and Society, 13, PP 12-19.