راهبردهای ارتقاء کیفیت محیطی سکونتگاه های غیررسمی بر مبنای نظرات ساکنین، نمونه مطالعه: محله حصار در شهر همدان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه طراحی شهری، دانشگاه بوعلی سینا همدان

2 استادیار گروه معماری، دانشگاه بوعلی سینا همدان

3 دانشجوی دکترای طراحی شهری، دانشگاه بوعلی سینا، همدان

چکیده

پژوهش حاضر با درک اهمیت ارتقای کیفیت محیطی سکونتگاه‌های غیررسمی، تلاش نموده است تا با استخراج نظرات مردم نسبت به شاخص‌های کیفیت محیطی، اقدام به شناسایی اولویت‌ها و ارائه راهبردهای مناسب نماید. روش پژوهش تحلیلی-تفسیری بوده و متغیرهای کیفیت محیطی با استفاده از پرسشنامه در یک نمونه موردی برداشت شده است. از همین‌رو، تعداد 200 پرسشنامه (مطابق فرمول کوکران) تهیه شده و توسط ساکنین محله حصار شهر همدان پر شده است. در ادامه، داده‌های پرسشنامه‌ها وارد نرم‌افزار SPSS شده و با استفاده از مدل تحلیل عاملی اکتشافی و رگرسیون چندمتغیره خطی مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. بر اساس مدل تحلیل عاملی، متغیرهای کیفیت محیطی در قالب 7 عامل «آراستگی محیط»، «خدمات ضروری»، «امنیت محیطی»، «ساختار کالبدی»، «تسهیلات رفاهی»، «کاربری‌های ناسازگار» و «سرزندگی اجتماعی» دسته‌بندی شده‌اند. همچنین بر اساس مدل رگرسیون چندمتغیره خطی، عوامل «خدمات ضروری»، «آراستگی محیط»، «تسهیلات رفاهی» و «امنیت محیطی» به ترتیب بیشترین تاثیر را در تبیین کیفیت محیطی محله حصار داشته‌اند. این پژوهش پیشنهاد می‌دهد برای ارتقاء کیفیت محیطی سکونتگاه‌های غیررسمی به مواردی چون «امنیت و ایمنی»، «جلب مشارکت ساکنین»، «تصمیم‌گیری اختصاصی برای هر محله»، «استفاده از فرصت ارزش پایین زمین برای جانمایی تسهیلات و خدمات شهری» و «فرهنگ‌سازی» در کنار ساماندهی کالبدی محلات توجه شود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اجزا شکوهی، م. ، شیرازی، ع. ، حداد مقدم، ز. 1392. بررسی عوامل موثر بر ارتقا کیفیت زندگی شهری در سکونتگاه غیررسمی، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، شماره 21، صص 59-79
احدنژاد، م. ، علی­پور، س. 1392. بررسی روند مداخله در مناطق اسکان غیررسمی با تاکید بر سیاست تخریب و پاکسازی، مجله پژوهش و برنامه­ریزی شهری، شماره 14، صص 21-40
احدیان، ا. ، شاکر اردکانی، ر. 1392. تقویت مدیریت محلی، راهکاری در جهت توانمندسازی سکونتگاه­های غیررسمی، نشریه مدیریت شهری، شماره 32، صص 311-326
ایراندوست، ک. ، صرافی، م. 1386. یاس و امید در سکونتگاه­های غیررسمی، نشریه رفاه اجتماعی، شماره 26، صص 201-221
ایراندوست، ک. ، اعظمی، م. ، تولایی، ر. 1393. شاخص­های تعریف و تعیین سکونتگاه­های غیررسمی در ایران، نشریه مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، شماره 21،صص 43-60
بمانیان، م. ، رضایی­راد، ه. ، مهردادیان، ا. 1390. سنجش اثرات مهاجرت به عنوان مهمترین عامل در تشخیص گستره فقر شهری سکونتگاه های غیررسمی با استفاده از GIS، فصلنامه آمایش محیط، شماره 15، صص125-146
پیری، ع. ،؛ زالی، ن. ، تقیلو، ع. ا. 1391. امکان­سنجی بکارگیری رهیافت­های توانمندسازی در ساماندهی سکونتگاه­های غیررسمی ناحیه گلشهر مشهد، نشریه مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای، شماره 12، صص 119-134
حاتمی­نژاد، ح. ، سیف­الدینی، ف. ، میره، م. 1385. بررسی شاخص­های مسکن غیررسمی در ایران، نشریه پژوهش­های جغرافیایی، شماره 58، صص 129-145
حاتمی­نژاد، ح. حسین­اوغلی، ج. 1388. بررسی تطبیقی برخی شاخص­ها در سکونتگاه­های غیررسمی اطراف کلانشهر تهران، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، شماره 12، صص 7-29
حسین­زاده­دلیر، ک. 1370. حاشیه­نشینی: در جستجوی معنی و مفهوم، مجله اطلاعات سیاسی-اقتصادی، شماره 45 و 46، صص 64-68
حسینی، س. ه. ،  چینی­چیان، م. 1390. تحلیلی از ویژگی­های اسکان غیررسمی در شهر اراک، مجله پژوهش و برنامه­ریزی شهری، شماره 5، صص 57-82
حکیمی، ه. ، پورمحمدی، م. ر. ، پرهیزکار، ا. ، مشکینی، ا. ، پورطاهری، م. 1390. ارزیابی شاخص­های کمی و کیفی مسکن در سکونتگاه­های غیررسمی ایران، مجله جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، شماره 44، صص 197-210
رستم­زاده، ی. 1391. ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاه­های غیررسمی در محلات شهری با بررسی نگرش ساکنین محلی، نشریه مدیریت شهری، شماره 29، صص 321-336
رفیعیان، م. ، سرداری، م. ر. 1387. مدلسازی رشد سکونتگاه­های غیررسمی با تاکید بر سیستم­های پشتیبانی تصمیم­گیری، نشریه مدیریت شهری، شماره 22، صص 61-76
زنگنه­شهرکی، س. ، گلین شریف­الدینی، ج. ، حسن­زاده، د. ، سالاری­مقدم، ز. 1393. تحلیل فضایی کیفیت زندگی در سکونتگاه­های غیررسمی منطقه کلانشهری تهران، نشریه پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 1، صص 177-196
زیاری، ک. ، نوذری، آ. 1388. ساماندهی و توانمندسازی اسکان غیررسمی شهر اهواز، نشریه پژوهش­های جغرافیای انسانی، شماره 68، صص 21-36
زیاری، ک. ، سالاروندیان، ف. ، قنبری­نسب، ع. ، حبیبی، ل. 1392. بررسی و تحلیل تطبیقی تفاوت­های سکونتگاه­های غیررسمی شیراز، نشریه آمایش محیط، شماره 21، صص 39-64
صداقت­رستمی، ک. ، اعتماد، گ. ، بیدرام، ر. ، ملاذ، ج. 1390. تدوین شاخص­های شناسایی بافت­های ناکارآمد، مجله برنامه­ریزی فضایی، شماره 1، صص103-120
صرافی، م. 1381. ویژگی­های حاشیه­نشینی، فصلنامه هفت شهر، شماره 8، صص 88-91
صرافی، م. 1387. ساماندهی سکونتگاه­های غیررسمی کشور در پرتو حکمروایی خوب شهری، نشریه هفت شهر، شماره 23-24، بهار و تابستان،صص 4-14
طبیبیان، م. ، منصوری، ی. 1392. ارتقای کیفیت محیطی و رضایتمندی از زندگی در محلات جدید با اولویت­بندی اقدامات بر اساس نظرهای ساکنان، نشریه محیط شناسی، دوره 39، شماره 4، صص 1-16
غمامی، م. ، خاتم، ا. ، اطهاری، ک. 1386. مدیریت یکپارچه و حل مساله اسکان غیررسمی، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران.
کاظمیان، غ. ، قربانی­زاده، و. ، شفیعا، س. 1391. دستیابی به توسعه پایدار محلی از طریق ظرفیت اجتماعی ساکنین و فعالان اقتصادی محله غیررسمی، نشریه مطالعات شهری، شماره 4، صص 3-12
موسوی، م. ، نظری ولاشانی، پ. ، کاظمی­زاد، ش. 1389. تحلیلی بر شاخص­های کمی و کیفی مسکن در سکونتگاه­های غیررسمی، نشریه آمایش محیط، شماره 11، صص 63-84
مهندسین مشاور تدبیر شهر 1385. مطالعات امکان­سنجی بهسازی شهرنگر و توانمندسازی اجتماعی شهر همدان، گزارش مرحله اول و دوم، شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران، تهران.
نقدی، ا. ، صادقی، ر. 1385. حاشیه­نشینی چالشی فراروی توسعه پایدار شهری، نشریه رفاه اجتماعی، شماره 20، صص 213-233
هادی­زاده­بزاز، م. 1384. حاشیه­نشینی و راهکارهای ساماندهی آن در جهان، انتشارات آذر برزین، مشهد.
Abbott, J. 2002. A method-based planning framework for informal settlement upgrading. Habitate International. Vol. 26(3), pp. 452-303
Begu, E. 2003. Assessing Feasibility Study of informal Settlements Upgrading: Are there GI Policy and Management Implications? Case Study of Windhoek, Namibia, International Institude for Geo-information Science and Earth Observation Enschede, the Netherlands
Bonaiuto, M., Fornara, F., Bonnes, M. 2003. Indexes of perceived residential environment quality and neighbourhood attachment in urban environments: a confirmation study on the city of Rome, Landscape and Urban Planning, Vol. 65, pp. 41-52
Bonaiuto, M., Fornara, F., Bonnes, M. 2006. Perceived residential environment quality in middle- and low-extension italian cities, Revue européenne de psychologie appliquée, Vol. 56, pp. 23-34
Bonaiuto, M., Fornara, F., Ariccio, S., Cancellieri, U., Rahimi, L. 2015. Perceived Residential Environment Quality Indicators (PREQIs) relevance for UN-HABITAT City Prosperity Index (CPI), Habitat International, Vol. 45, pp. 53-63
Dubovyk, O., Sliuzas, R., Flacke, J. 2011. Spatio-temporal modelling of informal settlement development in Sancaktepe district, Istanbul, Turkey, ISPRS Journal of Photogrammetry and Remote Sensing, Vol. 66(2), pp. 235-246
Gilbert, A. 1994. The Latin America city. Latin America Bureau, London.
Marais, L., Ntema, J. 2013. The upgrading of an informal settlement in South Africa: Two decades onwards, Habitat International, Vol. 39, pp. 85-95
Owen, K., Wong, D. 2013. An approach to differentiate informal settlements using spectral, texture, geomorphology and road accessibility metrics, Applied Geography, Vol. 38, pp. 107-118
Usamah, M., Handmer, J., Mitchell, D., Ahmed, I. 2014. Can the vulnerable be resilient? Co-existence of vulnerability and disaster resilience: Informal settlements in the Philippines, International Journal of Disaster Risk Reduction, Vol. 10, pp. 178-189
Westaway, M. 2006. A Longitudinal Investigation of Satisfaction with Personal and Environmental Quality of Life in an Informal South African Housing Settlement, Doorknob, Soweto, Habitat International, Vol. 30, pp. 175–189
Zeilhofer, P., Topanotti, V. 2008. GIS and ordination techniques for evaluation of environmental impacts in informal settlements: A case study from Cuiaba, central Brazil, Applied Geography, Vol. 28, pp. 1-15