ارزیابی تناسب اراضی برای تعیین کاربری کشاورزی با مدل‌های تصمیم‌گیری چندمعیارۀ ANP-DEMATEL و FAHP چانگ (مطالعۀ موردی: حاشیۀ بهبهان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه محیطزیست، دانشکدة منابع طبیعی دانشگاه صنعتی خاتمالانبیا بهبهان

2 دانشجوی کارشناسی ارشد سنجش از دور و GIS، دانشکدة علوم دانشگاه شهید چمران اهواز

3 دانشجوی کارشناسی ارشد ارزیابی و آمایش سرزمین، دانشکدة منابع طبیعی دانشگاه صنعتی خاتمالانبیا بهبهان

4 مربی گروه محیط زیست، دانشکدة منابع طبیعی دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء بهبهان

چکیده

در مطالعات محیطی، مهم‌ترین راه نیل به توسعة مبتنی بر علم و شناخت علمی محیط، توجه اصولی به پتانسیل‌ها، ارزیابی توان‌های محیطی و بالاخره استفادة همه‌جانبه و منطقی از سرزمین است. در این خصوص، میان توسعة کشاورزی محیط و منابع محیطی نیز ارتباط تنگاتنگی وجود دارد. این تحقیق، کاربرد روش تلفیقی تصمیم‌گیری چندمعیارۀ ANP- DEMATEL و CHANGFAHP را در ارزیابی اراضی کشاورزی پیرامون بهبهان بیان می‌کند. بر اساس مدل اکولوژیک حرفی ایران، داده‌های شیب، اقلیم، خصوصیات خاک، دبی آب و تراکم پوشش گیاهی به‌منزلة معیارهای اصلی تأثیرگذار در کاربری کشاورزی انتخاب شدند. سپس در قالب یک مدل، به کمک تصمیم‌گیری چندمعیاره (MCDM) و با استفاده از فرایند تحلیل شبکه‌ای و روش سلسله‌مراتبی فازی لایه‌های مذکور به روش ترکیب خطی وزنی (WLC) در محیط نرم‌افزار Arc GIS10 تلفیق شدند و ارزیابی شکل گرفت. استفاده از مدل تلفیقی ANP-DEMATEL برای تجزیه و تحلیل اولیۀ روابط متقابل میان معیارها و وزن‌دهی فاکتورها با توجه به ضریب تأثیرگذاری‌شان است. در واقع، این مدل جدید با ترکیب روش‌های مختلف، راه‌حل مؤثری را برای کمک به تصمیم‌گیری گروهی ارزیابان ارائه می‌دهد و از این طریق وزن نهایی معیارهای مؤثر در کاربری کشاورزی مشخص می‌شود. نتایج نشان داد که در هر دو مدل، حدود 4 درصد از کل مساحت منطقه دارای اراضی با توان درجۀ یک برای کشاورزی‌اند، به طور کلی می‌توان گفت منطقۀ مورد مطالعه از نظر توان اکولوژیک برای کاربری کشاورزی به دلایل نزدیکی منطقه به کوهستان و تپه‌های ماهوری و وجود سازندهای انحلالی گچ و آهک در حد مناسب و مطلوب نیست. این نتیجه به وضوح در هر دو روش دیده می‌شود، اما با توجه به اینکه مناطق نامساعد در روش CHANGFAHP مساحت بیشتری نسبت به روش ANP-DEMATEL دارند می‌توان گفت که نتایج روش FAHPCHANG با واقعیت سازگاری بیشتری دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


آسایش، ح. 1382. اصول روش‌های برنامه‌ریزی ناحیه‌ای، انتشارات پیام نور، ص 30.
اقدر، ح. 1391. مسیریابی خطوط لولۀ نفت با استفاده از GIS و منطق فازی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد سنجش از دور و GIS، دانشگاه شهید چمران.
امیری، م، ج، سلمان ماهینی، ع، جلالی، س. غ، حسینی، س، م، آذری دهکردی، ف. 1388. مقایسۀ روش سیستمی ادغام نقشه‌ها و ترکیب منطق بولین- فازی در ارزیابی توان اکولوژیک جنگل‌های حوضه‌های آبخیز 33 و 34 شمال ایران، مجلۀ علوم محیطی، شمارۀ 2، 109- 124.  
بحرینی، س. ح.، کریمی، ک. 1381. برنامه‌ریزی محیطی برای توسعۀ زمین، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
پریزادی، ع، صحت، س. 1388. به کارگیری تکنیک فرایند تحلیل شبکه‌ای در تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید (مطالعۀ موردی: شرکت سهامی بیمه ایران)، نشریۀ مدیریت صنعتی، شمارۀ 2، صص 105- 120.
پورخباز، ح. ر.، جوانمردی، س، یاوری، ا. ر. فرجی سبکبار، ح. 1392. کاربرد روش تصمیم‌گیری چندمعیاره و مدل تلفیقی ANP-DEMATEL در آنالیز تناسب اراضی کشاورزی (مطالعة موردی: دشت قزوین)، مجلۀ محیط‌شناسی، شمارۀ 151- 164.
جعفری، م. ح. 1379. مدل‌های تبیین علّی در رهیافت جامعه‌شناسی اثبات‌گرایی، مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، دورة دوم، صص 22- 23.
زاهدی‌پور، ح. ا، فتاحی، م، میرداودی اخوان، ح. ۱384. بررسی پراکنش و خصوصیات رویشگاه‌های پستۀ وحشی در استان مرکزی، مجلۀ تحقیقات جنگل و صنوبر، جلد ۱۳، شمارۀ 1، ص 191- 199.
شریف‌آبادی مروتی، ع. 1391. ارائۀ مدل تلفیقی فرایند تحلیل شبکه‌ای و پرومثه برای رتبه‌بندی وبگاه‌ها بر اساس معیارهای کاربردپذیری، مجلۀ مدیریت فناوری اطلاعات، شمارۀ 2، صص 187- 206.
عطایی، م. 1389. تصمیم‌گیری چندمعیاره، انتشارات دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود.
غضنفری، م، رضایی، م. 1385. مقدمه‌ای بر نظریۀ مجموعه‌های فازی، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.
قدیری معصوم، م، علیقلی فیروزجایی، ن. 1382. جایگاه روستا و کشاورزی در برنامه‌های عمرانی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، مجلۀ پژوهش‌های جغرافیایی، شمارۀ 46، 115- 130.
قاسمی، س. ع. دانش، ش. 1390. کاربرد روش تحلیل سلسله‌مراتبی فازی (FAHP) در تعیین گزینۀ بهینۀ تصفیۀ آب‌های لب شور زیرزمینی، ششمین کنگرۀ ملی مهندسی عمران.
محمدی، ج.، گیوی، ج. 1380. ارزیابی تناسب اراضی برای گندم آبی در منطقۀ فلاورجان (اصفهان) با استفاده از نظریۀ مجموعه‌های فازی، مجلۀ علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی، شمارۀ اول، صص 103- 115.
مالچفسکی، ی. 1999. سامانۀ اطلاعات جغرافیایی و تحلیل تصمیم چندمعیاری، ترجمۀ پرهیزگار، اکبر و غفاری گیلاتده، عطا. 1385. انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
مخدوم، م.، درویش‌صفت، ع. ا.، جعفرزاده، ه.، مخدوم، ع. 1383. ارزیابی و برنامه‌ریزی محیط‌زیست با سامانه‌های اطلاعات جغرافیایی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
مینایی، م. 1388. پیاده‌سازی مدل آمایشی کشاورزی با استفاده از منطق فازی و GIS (منطقۀ مورد مطالعه: فریدون‌شهر)، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی، دانشگاه تهران.
نوری، س. ه.، صیدایی، س. ا.، کیانی، ص.، سلطانی، ز.، نوروزی آورگانی، ا. 1389. ارزیابی توان اکولوژیک محیط برای تعیین مناطق مستعد کشاورزی با استفاده از GIS در بخش مرکزی شهرستان کیار، مجلۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، شمارۀ 37، صص 33- 46.
 
Chang, DY. 1996. Applications of the extent analysis method on fuzzy AHP. Eur J Oper Res 95,pp: 649–  655.                                                                                                                                                                       
Jharkharia, S., and Shankar, R. 2007. Selection of logistics service provider: An analytic network process (ANP) Omega, Vol. 35, No. 3, pp. 274-289.                                                                                                                  
Kangas, J., et al. 2003. Evaluating the management strategies of a forestland estate-the S-O-S approach, Journal of Environmental Management, 69, pp. 349-358.
Khan, S., and Faisal, M.N. 2007. An analytical network process model for municipal solid waste disposal option, Waste management, xx: pp. 6-15.
Reshmidevi, T.V.,Eldho, T.L.,and Jana, R.2009. A GIS-integrated fuzzy rule-basedinference system for land suitability evaluation in agricultural watersheds,Agricultural Systems, 101: 101 –109.
Rostamzadeh, R., and Sofian, S. 2011. Prioritizing effective 7Ms to improve production systems performance using fuzzy AHP and fuzzy TOPSIS (case study), Expert Systems with Applications, 38, 5166-5177.
Saaty, T.L. 1999. Fundamentals of the analytic network process, ISAHP, Kobe, Japan August, pp. 12-14.
Shrestha, R.K., Alavalapati, J.R.R., and Kalmbacher, R.S. 2004. Exploring the potential for silvopasture adoption in South-central Florida: an application of SWOT-AHP method, Agricultural Systems, 81, pp. 185–199.
Sicat, R.S., Carranza, E.J.M., and Nidumolu, U.B. 2005. Fuzzy modeling of farmers’ knowledge for land suitability classification, Agricultural Systems, 83, pp. 49-75.
Thapa, R.B., and Murayama, Y. 2007. Land evaluation for peri-urban agriculture using analytical hierarchical process and geographic information system techniques: A case study of Hanoi, Land Use Policy, 25, pp. 225-239.
Tseng, M.-L. 2009. A causal and effect decision making model of service quality expectation using grey-fuzzy DEMATEL approach. Expert Systems with Applications, 36, pp. 7738-7748.
Wu, W.-W. 2008. Choosing knowledge management strategies by using a combined ANP andDEMATEL approach, Expert Systems with Applications, 35, pp. 828-835.
Yeh, T.-M., Huang, Y.-L. 2014. Factors in determining wind farm location: Integrating GQM, fuzzy DEMATEL and ANP, Renewable Energy.