تعیین سهم عرصه‌‌های بیابانی در تولید غبار ریزشی با استفاده از روش منشأیابی (مطالعۀ موردی: یزد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد محیط‌زیست، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه یزد

2 دانشیار گروه محیط‌زیست، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه یزد

3 استاد گروه آبخیزداری، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه یزد

4 استادیار گروه مدیریت بیابان، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه یزد

چکیده

در دهه‌های اخیر پدیدۀ گرد و غبار به یکی از نگرانی‌‌های بزرگ در محیط‌‌زیست تبدیل شده است. نخستین گام برای مقابله با غبار ریزشی در محیط شهری شناسایی منشأ آن است. در این تحقیق سعی شده است که سهم رخساره‌‌های دشت یزد- اردکان شامل عرصه‌‌های شوره‌‌زار، کلوتک و یاردانگ، تپه‌ماهورهای نئوژن، دشت‌‌سر اپانداژ و رسوبات آبی آن به‌منزلۀ منابع برون‌شهری غبار ریزشی با استفاده از روش منشأیابی تعیین شود. نمونه‌‌برداری در دو مرحله صورت گرفت: 1. نمونه‌‌برداری از خاک سطحی عرصه‌‌های مذکور در دشت ‌‌یزد- اردکان و 2. نمونه‌‌برداری از غبار ریزشی بر سطح یزد در 33 ایستگاه با نصب تلۀ رسوب‌‌گیر تیله‌‌ای. به منظور تعیین عناصر ردیاب، غلظت عناصر سنگین با استفاده از دستگاه جذب اتمی شعله‌‌ای قرائت شد. برای مشخص‌کردن ترکیب بهینه از عناصر ردیاب در آنالیز تشخیص از روش گام به گام استفاده شد. نتایج مدل چندمتغیرۀ ترکیبی و روش بهینه‌‌سازی نشان داد که سهم رخساره‌‌‌های شوره‌‌زار- کلوتک و یاردانگ و تپه‌ماهورهای نئوژن- دشت‌‌سر اپانداژ به ترتیب برابر با 9/99 و 1/0 درصد است. ارزیابی مدل مذکور نشان‌‌دهندۀ ضریب کارایی بالای مدل و خطای نسبی پایین است. نتایج این مدل با مشاهدات صحرایی در منطقۀ مورد مطالعه کاملاً هم‌‌خوانی دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


اختصاصی، م. ر.، احمدی، ح.، فیض‌‌نیا، س.، بوشه، د. ت. 1382. فرسایش بادی رخساره‌‌ها و خسارات آن در حوزۀ دشت یزد- اردکان، مجلۀ منابع طبیعی ایران، جلد 57، شمارۀ 4، ص 69- 75.
اختصاصی، م. ر.، احمدی، ح.، باغستانی، ن.، خلیلی، ع.، فیض‌‌نیا، س. 1375. منشأیابی تپه‌‌های ماسه‌‌ای در حوزۀ دشت یزد- اردکان، مؤسسۀ تحقیقات جنگل‌ها و مراتع چاپ اول، ص 77- 79.
امیدوار، ک. 1387. بررسی و تحلیل سینوپتیکی طوفان‌‌های ماسه در دشت یزد- اردکان، فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، شمارۀ 81، ص 89-94.
اکبری، ع. 1390. اندازه‌‌گیری توزیع مکانی غبار ریزشی بر شهر بهبهان و بررسی توزیع فصلی آن با استفاده از فناوری زمین‌‌آمار، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، ص51- 53.
حکیم‌خانی، ش.، احمدی، ح.، غیومیان، ج.، نظرنژاد، ح. 1386. تعیین سهم کاربری مختلف اراضی در تولید رسوب با استفاده از روش منشأیابی مطالعۀ موردی حوضۀ پلدشت ماکو، مجلۀ علوم آب و خاک، جلد 21، شمارۀ 2، ص 85- 91.
حکیم‌خانی، ش.، علیجان‌پور، ا. 1389. تشخیص داده‌‌های پرت در روش منشأیابی رسوب، مجلۀ پژوهش‌‌های حفاظت آب و خاک، جلد هفدهم، شمارۀ اول، ص 63-71.
ذوالفقاری، ح.، عابدزاده، ح. 1384. تحلیل سیستم‌‌های سینوپتیک گرد و غبار در غرب ایران، مجلۀ جغرافیا و توسعه، پاییز و زمستان 1384، ص 173- 187.
سلمان‌‌زاده، م.، سعیدی، م.، نبی بیدهندی، غ. ر. 1390. آلودگی فلزات سنگین در غبارهای ته‌‌نشین‌شده خیابانی تهران و ارزیابی ریسک اکولوژیکی آن‌ها، محیط‌‌شناسی، سال سی و هشتم، شماره 61، ص 9- 18.
عظیم‌‌زاده، ح. ر.، منتظرقائم، م.، ترابی، ف.، تجملیان، م. 1389. اندازه‌‌گیری غبار ریزشی سطح شهر یزد با استفاده از تلۀ رسوبگیر MDCO در دوره سه ماهۀ تابستان 1389، دومین همایش ملی فرسایش بادی و طوفان‌های گرد و غبار، بهمن‌ماه 1389، دانشگاه یزد، ص 110- 113.
عظیم‌‌زاده، ح. ر.، اختصاصی، م. ر. 1383. فرسایش بادی بررسی تأثیر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در سرعت آستانۀ فرسایش بادی (مطالعۀ موردی: دشت یزد- اردکان)، مجلۀ منابع طبیعی ایران، جلد 57، شمارۀ 2، ص 59- 65.
عظیم‌‌زاده، ح. ر.، اختصاصی، م. ر.، خاتمی، م.، اخوان قالیباف، م. 1381. مطالعۀ تأثیر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خام در شاخص فرسایش‌پذیری بادی خاک و ارائۀ مدل جهت پیشگویی آن در دشت یزد- اردکان، مجلۀ علوم کشاورزی منابع طبیعی، سال نهم، شمارۀ اول، 71- 79.
علیجانی، ب. 1376. آب و هوای ایران، انتشارات دانشگاه پیام‌نور تهران، تهران، ص 85- 89.
فرجی، م.، احمدی، ح.، اختصاصی، م. ر.، جعفری، م.، فیض‌‌نیا، س. 1386. بررسی استفاده از ردیاب‌‌ها و کانی‌‌های شاخص در منشأیابی رسوبات تپه‌‌‌های ماسه‌‌ای (مطالعۀ موردی: منطقۀ ملاثانی- مارون استان خوزستان)، پایان‌نامۀ دکتری، ص 125- 131.
نگارش، ح.، فلاحیان فیروزآباد، ح. 1389. آلودگی هوا با تأکید بر ریزگردها و اثرات بهداشتی و زیست‌‌محیطی آن‌‌ها، دوازدهمین همایش ملی بهداشت محیط ایران، دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، دانشکدۀ بهداشت، ص 110- 114.
Cheng, H., Hu, Y .2009. Lead (Pb) isotopic fingerprinting and its lead pollution studies in China A review. Environmental Pollution,pp: 1134-1146.
Ebadat, V .2010. Dust explosion hazard assessment, J. Loss Prevent. Proc., 23(6):907-912.
Epko, G. Lamount, P. E .2005. Tracing dust source and transport pattern using Sr, Nd and Pb isotopes, Chemical Geology paper 149-167.
Ferrat, M. Weiss, D. J. Strekopytov, S. Dong, S. Chen, H. najorka, J. Sun, Y. Gupta, S. Tada, R. sinha, R. .2011.Improved provenance tracing of Asian dust sources using rare earth elements and selected trace elements for palaomonsoon studies on the eastern Tibetan Plateau, Geochemicalet Cosmochimica Acta 75 6374-6399.
Feng, J. L. Hu, Z. Ju, J. T., Lin, Y. C.2014.The dust provenance and transport mechanism for the Chengdu Clay in the Sichuan Basin, China, CATENA, Volume 121, October 2014, Pages 68-80.
Gossens, D. Rajort, J. L .2008.Techniques to measure the dry Aeolian deposition of dust in arid and semi-arid landscapes: a comparstudy in West Niger, Erath Surface Processes and Landforms 33: 178-195.
Gossense, D. Buck, B .2009.Dust emission by off-road driving: Experimental on 17 arid soil types,Nevada, USA. Geomorphology 118-138.
Hahnenberger, M. Nicoll, K .2014.Geomorphic and land cover identification of dust sources in the eastern Great Basin of Utah,U.S.A. Geomorphology, Volume 204, 1 January 2014, Pages 657-672.
Lyngsie, G. awadzi, T. Breuning Madsen, H .2011.Origin of Harmattan dust settled in Northern chana – long transported or local dust, Geoderma paper 167-168.
Nash, J. E and Sutcliffe, J. E .1970. River flow forecasting through conceptual models, Part 1: A Adiscussion of principles. Journal of Hydrology 10: 282-290.
Nakano, T. Yokoo, Y.Nishikawa, M. Koyanagi, H.2005.Regional Sr-Nd isotopic ratios of soil minerals in northern china as Asian dust fingerprinting Atmospheric environment, 3061-3067.
Sun, J. Zhang, M. and Liu, T .2011. Spatial and temporal characteristics of dust storm in china and surrounding regions, 1960-1999: relations to source area and climate geophysical, Res-Atmos. 106 (D10) 10325-10333.
Schroeder, J.H .1985. Eolian dust in the coastal desert of the Sudan: aggregate escemented by evaporates, J. Afr. Earth Sci. 3 370-380.
Tanish, G. M. Strong, C.2009. The role of Aeolian dust in ecosystems Geomorphology, 89:39-54.
Techer, I. Clauer, N. Vogt, T.2014.Origin of calcareous dust in Argentinean Pleistocene periglacial deposits traced by Sr, C and O isotopic compositions, and REE distribution, Chemical Geology, Volume 380, 25 July 2014, Pages 119-132.
Oldfield, F. T.A. Rummery, R. Thompson, and D.E. Walling. 1979. Identification of suspended sediment sources by means of mineral magnetic measurements: some preliminary results, Water Resources Research 15:211-219.
Ujvari, G. Varga, A. Ramos, F. C. Kovacs, J. Nemeth, T. Stevens, T.2010. Evaluating the use of clay mineralogy. Sr-Nd isotopes and zircon U-Pb ages in tracking dust provenance: an example from loess of the carpathian Basin, Chemical Geology 304-305 304-305, 83-96.
Wang, X. Dong, Z. Zhang, C. Qian, G. Luo, W .2009. Characterization of the composition of dust fallout and identification of dust sources in arid and semiarid North China, Geomorphology paper 144-157.
Wall, G.J. L.P. Wilding. 1979. Mineralogy and related parameters of fluvial suspended sediments in Northwestern Ohio, Journal of Environmental Quality 5: 168-173.
Walling, D.E. M.R. Peart, F. Oldfield, and R. Thompson. 1979. Suspended sediment sources identified by magnetic measurements, Nature 281:110-113.
Walling, D. E.2005. Tracing suspended sediment sources in catchments and river systems, Science of the Total Environment 344: 159-184.
Yan, Y. Sun, Y. Chen, H. Ma, L.2014.Oxygen isotope signatures of quartz from major Asian dust sources: Implications for changes in the provenance of Chinese loess, Geochemical et Cosmochimica Act, Volume 139, 15 August 2014, Pages 399-410.
Zhao, L. and Zhao, S.2006. Diagnosis and simulation of rapidly developing cyclone related to a severe dust storm in East Asia, Global Planet Change, 52 105-120.
Zaizen, Y. Naoe, H. Takahashi, H. Okada, K.2014.Modification of Asian-dust particles transported by different routes – A case study,Atmospheric Environment, Volume 97, November 2014, Pages 435-446.