کلاسه بندی اثر آلودگی بیولوژیکی شانه دار (Mnemiopsis leidyi) در زیستگاه سواحل جنوبی دریای خزر طی سالهای 1375 تا 1389

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه اکولوژی، علوم زیستی، پژوهشکدۀ اکولوژی دریای خزر

2 دانشیار گروه اکولوژی، محیط‌زیست، مؤسسۀ تحقیقات علوم شیلاتی کشور

3 کارشناس ارشد، گروه اکولوژی، بیولوژی آبزیان، پژوهشکدۀ اکولوژی دریای خزر

4 دانشیار، گروه ارزیابی ذخایر، بیولوژی، پژوهشکدۀ اکولوژی دریای خزر

5 کارشناس ارشد گروه اکولوژی، بیولوژی، مؤسسۀ تحقیقات علوم شیلاتی کشور

چکیده

در سال‌های اخیر اکوسیستم دریای خزر تحت تأثیر گروه‌‌های مختلف گونه‌های مهاجم به خصوص شانه‌‌دار قرار گرفته است. بنابراین، در این مطالعه ارزیابی آثار شانه‌‌دار مهاجم در زیستگاه با بررسی تغییرات زمانی و مکانی پارامترهای فیزیکی- شیمیایی در دریای خزر انجام شد. دگرگونی و تغییرات زیستگاه‌‌ها دارای گسترۀ بدون اثر (H0) تا آثار شدید (H4) در محیط موجودات کفزی و پلاژیک است. تغییر زیستگاه از شواهد فرایند تهاجم است، اما دیرتر اتفاق می‌افتد. در این تحقیق از داده‌ها و اطلاعات موجود طی سال‌های 1375 تا 1389 در خصوص شاخص‌های فیزیکوشیمیایی (در اینجا به‌منزلۀ ویژگی زیستگاهی بیان می‌‌شود) استفاده شده است. این سال‌ها به دو گروه زمانی قبل از معرفی شانه‌دار (1375- 1379) و بعد از ورود شانه‌دار (1380- 1389) به دریای خزر مربوط می‌‌شوند که به سه دورۀ اول (1375- 1379)، دوم (1380- 1385) و سوم (1387- 1389) به‌منزلۀ دوره‌‌های ارزیابی تقسیم شده است. اطلاعات پروژه‌های انجام‌شده به وسیلۀ پژوهشکدۀ اکولوژی دریای خزر در اکوسیستم دریای خزر و مقالات استخراج‌شده به‌منزلۀ داده‌‌های اولیه در تحقیق حاضر استفاده شده است. نتایج این مطالعه نشان داد که حتی در زمان حضور و شکوفایی شانه‌‌دار در سال 1381 اثر در زیستگاه (ساختار فیزیکوشیمیایی آب و رسوبات) در کلاس H0 قرار گرفت، زیرا آثار در زیستگاه و اکوسیستم از شواهد فرایند تهاجم در مرحلۀ بعدی‌اند که دیرتر اتفاق می‌افتند. آثار شانه‌‌دار در زیستگاه به مرور زمان بیشتر می‌شوند و به مراحل H2 و H3 و در نهایت در سال 1385 به رتبۀ H4 می‌رسند، چنانکه در این دوره زیستگاه ماهیان پلاژیک از جمله کیلکای آنچوی و چشم درشت به شدت تخریب شده بود. در مرحلۀ سازگاری (1387- 1389) با توجه به اینکه تراکم شانه‌دار روند کاهشی داشته اثر در زیستگاه از H3 تا H2 تغییر کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


پورغلام، ر. روشن طبری، م.، سلمیانی رودی، ع.، مخلوق، آ.، تکمیلیان، ک.، روحی، ا.، رستمیان، م. ت.، گنجیان، ع.، واردی، ا.، کیهان ثانی، ع. ر.، واحدی، ف.، نجف‌پور، ش.، نصراله‌زاده ساروی، ح.، هاشمیان، ع.، تهامی، ف.، لالویی، ف.، غلامی‌پور، س.، علومی، ی.، سالاروند، غ. ر. 1374. گزارش پروژۀ هیدرولوژی و هیدروبیولوژی سواحل ایرانی حوزۀ جنوبی دریای خزر با همکاری انستیتو تحقیقات کاسپنریخ (روسیه) و مرکز تحقیقات شیلات گیلان و مازندران (1373- 74)، پژوهشکدۀ اکولوژی دریای خزر، ساری، 650 ص.
سلیمانی رودی، ع.، هاشمیان، ع.، سالاروند، غ.، رئیسیان، ا.، نصراله‌زاده، ح.، فارابی، م.، مخلوق، آ.، نادری، م.، اسلامی، ف.، الیاسی، ف.، نظران، م.، دشتی، ع.،‌ رضایی نصرآبادی، ع.، سلمانی، ع.، کاردر رستمی م. 1391. بررسی تنوع، پراکنش، فراوانی و زی‌تودۀ ماکروبنتوزها در منطقۀ جنوبی دریای خزر (سال 1388)، پژوهشکدۀ اکولوژی دریای خزر، انتشارات مؤسسۀ تحقیقات شیلات ایران،‌ تهران، 108 ص.
رستمیان، م. ت.، مکرمی‌ رستمی، ع.، خداپرست، ن.، کیهان ثانی، ع. ر.، نصراله تبار، ع. 1390. گزارش پروژۀ بررسی فراوانی و بیوماس شانه‌دار M. leidyi در حوزۀ جنوبی دریای خزر در (سال 1387)، پژوهشکدۀ اکولوژی دریای خزر، انتشارات مؤسسۀ تحقیقات شیلات ایران،‌ تهران، 76 ص.
روحی، ا.، مکرمی، ع.، رستمیان، م.، کیهانی ثانی، ع.، نصراله تبار، ع.، زاهدی، آ.، رازقیان، غ.، خداپرست، ن.، کاردر رستمی، م.، الیاسی، ف.، پورمند. ت. 1392. گزارش بررسی فراوانی و بیوماس شانه‌دار (Mnemiopsis leidyi) در منطقۀ جنوبی دریای خزر (سال 1389)، پژوهشکدۀ اکولوژی دریای خزر، انتشارات مؤسسۀ تحقیقات علوم شیلاتی کشور،‌ تهران، 66 ص.
روشن طبری، م.، پورغلام، ر.، نصراله‌زاده ساروی، ح.، سلیمانی رودی، ع.، خداپرست، ن.، اسلامی، ف.، رضوانی، غ.، عوفی، ف.، مخلوق، آ.، سبک‌آرا، ج.، کیهان ثانی، ع.، الیاسی، ف.، مکرمی، ع.، شیخ‌الاسلامی، ع.، رضایی، م.، رحمتی، ر. 1392. بررسی تنوع، زیتوده و فراوانی زئوپلانکتون در منطقۀ جنوبی دریای خزر (سال 1388)، پژوهشکدۀ اکولوژی دریای خزر، انتشارات مؤسسۀ تحقیقات علوم شیلاتی کشور، تهران، 120 ص.
لالویی، ف.، پیری، م.، نگارستان، ح.، شفیعی‌پور، م. م.، زلفی‌نژاد، ک. 1383. بررسی هیدرولوژی، هیدروبیولوژی و آلودگی‌های زیست‌محیطی مناطق با ارزش شیلاتی حوزۀ جنوبی دریای خزر ( منطقۀ ساحلی کمتر از 10 متر) (1377- 78)، پژوهشکدۀ اکولوژی دریای خزر، انتشارات مؤسسۀ تحقیقات علوم شیلاتی کشور، تهران، 395 ص.
مخلوق، آ.، نصراله‌زاده ساروی، ح.، فارابی، س. م. و.، روشن طبری، م.، اسلامی، ف.، رحمتی، ر.، تهامی، ف.، کیهان‌ثانی، ع.ر.، دوستدار، م.، خداپرست، ن.، گنجیان، ع.، مکرمی، ع.، 1390. پروژه بررسی تنوع، بیوماس و فراوانی فیتوپلانکتون در منطقۀ جنوبی دریای خزر. 1388. ساری: پژوهشکدۀ اکولوژی‌ دریای‌ خزر، انتشارات مؤسسۀ تحقیقات علوم شیلاتی کشور، تهران، 160 ص.
مکرمی، ع.، نصراله‌زاده ساروی، ح.، نادری، م.، اسلامی، ف.، فارابی، م. و.، رستمیان، م. ت.، روشن طبری، م.، دوستدار، م.، کیهان‌ثانی، ع. ر.، قانعی، م.، آذری، ح.، سلیمانی‌رودی، ع.، پورغلام، ر.، روحی، ا. 1390. گزارش بررسی فراوانی و بیوماس شانه‌دار Mnemiopsis leidyi در منطقۀ جنوبی دریای خزر (سال 1388)، پژوهشکدۀ اکولوژی دریای خزر، انتشارات مؤسسۀ تحقیقات علوم شیلاتی کشور، تهران، 75 ص.
نجف‌پور،‌ ش.، پورغلام، ر.،  نصراله‌زاده ساروی، ح.، یونسی‌پور، ح.، یوسفیان، م.، علومی، ی.، واحدی، ف.، نصراله‌تبار، ع.، الیاسی، ف.، نوروزیان، م.، رستم‌نژاد، مکرمی، ع.، مخلوق، آ.، کاردر رستمی، م.، ابراهیم‌زاده، م.، رودباریان، م. 1393. گزارش بررسی خصوصیات فیزیکوشیمیایی آب در منطقۀ جنوبی دریای خزر (سال 1389)، پژوهشکدۀ اکولوژی دریای خزر، انتشارات مؤسسۀ تحقیقات علوم شیلاتی کشور، تهران، 198 ص.
نصراله‌زاده ساروی، ح.، پورغلام، ر.، واحدی، ف.، مخلوق، آ.، صفوی، س. ا. 1391. روند تغییرات ماکرونوترینت (مواد مغذی) آب سواحل ایرانی حوزۀ جنوبی دریای خزر، مجلۀ اقیانوس‌شناسی، سال سوم، شمارۀ 11، پاییز، ص 43 تا 53.
نیازی، ل.، نصراله‌زاده ساروی، ح.، چایچی، م.، ج.، نجف‌پور، ش. 1392. مطالعۀ غلظت فرم‌های مختلف فسفر و تأثیر عوامل مختلف در آزادسازی آن در رسوبات سطحی اعماق مختلف در سواحل ایرانی حوزۀ جنوبی دریای خزر (سال 1392)، مجلۀ زیست‌شناسی دریا، (در حال انتشار).
واحدی، ف.، نصراله‌تبار، ع.، علومی، ی.، یونسی‌پور، ح.، الیاسی، ف.، نوروزیان، م.، دلیناد، غ. ح. 1389. گزارش پروژۀ بررسی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آب در کرانه‌‌های جنوبی دریای خزر (سال 1387)، پژوهشکدۀ اکولوژی دریای خزر، انتشارات مؤسسۀ تحقیقات علوم شیلاتی کشور، تهران، 95 ص.
هاشمیان، ع.، نصراله‌زاده، ح.، واحدی، ف.، فاطمی، م.، سلمانی، ع.، نجف‌پور، ش.، واردی، ا.، یونسی‌پور، ح.، نصراله‌تبار، ع.، غلامی‌پور، س.، علومی، ی.، امانی، ق.، شیخ‌الاسلامی، ع.، روشن طبری، م.، رستمیان، م.، روحی، ا.، گنجیان، ع.، مخلوق، آ.، تهامی، ف.، کیهان ثانی، ع.، سالاروند، ع.، افرایی، م. 1382. گزارش بررسی هیدرولوژی و هیدروبیولوژی و آلودگی‌های زیست‌حوضۀ جنوبی دریای خزر در اعماق کمتر از 10 متر ( سال1382- 83)، پژوهشکدۀ اکولوژی دریای خزر، مؤسسۀ تحقیقات شیلات ایران، تهران، 103 ص.
Anderson, D.A. 2006. "Red Tide and Harmful Algal Blooms," [accessed May 1, 2006] http://www.whoi.edu/redtide/.
Bilio, M. & Niermann, U. 2004. Is the comb jelly really to blame for it all? Mnemiopsis leidyi and the ecological concerns about the Caspian Sea, Marine Ecology Progress Series, 269,173–183 pp.
Caspian Environment Programme. 1998. Regional action plan for protection of Caspian habitats RER/98/G32/A/1G/31.
Cuddington, K. & Hastings. A. 2004. Invasive engineers. Ecological Modelling, 178, 335-347 pp.
Daunys, D.,  Olenin, S. and Minchin,  D. 2007. Abiopollution index for assessing the invasiveness of alien species. Fifth International Marine Bioinvasions Conference May 21-24, Coastal Research & Planning Institute, Klaipeda University, Lithuania Marine Organisms Investigations, Ireland.
Dumont, H.J. 1995. Ecocide in the Caspian Sea, Nature, 377, 673–674 pp.
Elliott, M., 2003. Biological pollutants and biological pollution an increasing cause for concern. Marine Pollution Bulletin, 46, 275–280 pp.
Fazli, H. and Roohi, A. 2002.The impacts of Mnemiopsis leidyi on species composition, catch and CPUE of Kilka in Iranian commercial catch. UNESCO, Caspian Floating University research bulletin, Astrakhan (KaspNIRKh) No. 3, pp: 99–104 (in Russian).
GESAMP (IMO/FAO/UNESCO-IOC/WMO/WHO/IAEA/UN/UNEP Joint Group of Experts on the Scientific Aspects of Marine Environmental Protection), 1997.Opportunistic settlers and the problem of the ctenophore Mnemiopsis leidyi invasion in the Black Sea. Rep. Stud. GESAMP 58.
Harbison, G. R., Madin, L. P., Swanberg, N. R. 1978. On the natural history and distribution of oceanic ctenophores. Deep-Sea Research, 25, 233–256 pp.
Ivanov, V.P., Kamakin, A.M., Ushivtzev, V.B., Shiganova, T., Zhukova, O., Aladin, N., Wilson, S.I., Harbison, G.R., Dumont, H.J., 2000.Invasion of the Caspian Sea by the comb jellyfish Mnemiopsis leidyi (Ctenophora). Biological Invasions, 2, 255–258 pp.
Kideys, A. E. 1994. Recent dramatic changes in the Black Sea ecosystem: The reason for the sharp decline in Turkish anchovy fisheries. Journal of Marine Systems, 5,171-181 pp. 
Kideys, A.E., Roohi, A., Bagheri, S., Finenko, G., Kamburska, L., 2005.Impacts of invasive ctenophores on the fisheries of the Black Sea and Caspian Sea. Oceanography, 18 (2), 76–85 pp.
Kremer, P. 1975. The ecology of the ctenophore Mnmiopsis leidyi  Narragansett Bay. PhD dissertation, University of Rhode Island.311 pp.
Kremer, P. 1977. Respiration and excretion by the Ctenophore Mnmiopsis leidyi.  Marine Biology, 44, 43-50 pp.
Kremer, 1994. Patterns of abundance for Mnmiopsis in US coastal waters: a comparative overview, journal of Marine Sciences, 51,347-354 pp.
Nasrollahzadeh, H.S. 2008. Ecological modeling on nutrient distribution and phytoplankton diversity in the southern of the Caspian Sea. Doctroal dissertaion, University Science Malaysia.
Nasrollahzadeh, H.S., Din, Z. B., Foong, S.Y., Makhlough A. 2008. Spatial-temporal distribution of macroChemistry and Ecology, 24(4), 233-246 pp.
Nasrollahzadeh, H.S., Makhlough, A., Pourgholam, R., Vahedi, F., Qanqermeh, A. and  Foong, S.Y., 2011. The study of Nodularia spumigena bloom event in the southern Caspian Sea, Applied ecology and environmental research, 9, 141–155 pp.
Olenin, S., Minchin, D. and Daunys, D. 2007.Assessment of biopollution in aquatic ecosystems. Marine Pollution Bulletin, 55 (7-9), 379-394 pp.
Purcell, J. E., Shiganova, T. A., Decker M. B. and Houde, E. D. 2001. The ctenophore Mnemiopsis in native and exotic habitats: U. S. estuaries versus the Black Sea basin. Hydrobiologia, 451,145-176 pp.
Ren, L. 2002. Biogeochemical Conversion of Nitrogen in Enclosed Pelagic Coastal Ecosystems of the German Bight: Mesocosm and Modelling Studies. PhD Thesis, pp 161.
Roohi A., Zulfigar Y., Kideys A., Aileen T., Ganjian A.,  and Eker-Develi E. 2008. Impact of  a new invader ctenophore Mnemiopsis leidyi on the zooplankton of the southern Caspian Sea, Marine Ecology, 29(4), 421-434 pp.
Roohi A., Kideys  A., Sajjadi  A., Hashemian A., Pourgholam R., Fazli  H., Ganjian Khanari  A. and Eker-Develi E. 2010. Changes in biodiversity of phytoplankton, zooplankton, fishes and macrobenthos in the Southern Caspian Sea after the invasion of the ctenophore Mnemiopsis Leidyi, Biological Invasions, 12, 2343- 2361 pp.
Samadi-Maybodi, A., Taheri Saffar, H., Khodadoust, S., Nasrollahzadeh Saravi, H. and  Najafpour, S. 2013. Study on different forms and phosphorus distribution in the coastalsurface sediments of Southern Caspian Sea by using UV–Vis spectrophotometery. Spectrochimica Acta, 113, 67–71 pp.
Shiganova, T.A., Dumont, H.J., Sokolsky, A.F., Kamakin, A.M. 2004. In Aquatic Invasions in the Black, Caspian and Mediterranean Seas, Dumont, H., Shiganova, T., and Niermann, U., Eds., Kluwer Academic, 71–111 pp.
Shiganova, T. A.,  Sapozhnikov, V. V.,  Musaeva, E. I.,  Domanov, M. M., Bulgakova, Yu. V., Belov A. A., Zazulya, N. I.,  Zernova, V. V., Kuleshov, A. F.,  Sokolskii, F.,  Imirbaeva, R. I. and Mikuiza, A. S. 2003. Factors Determining the Conditions of Distribution and Quantitative Characteristics of the Ctenophore Mnemiopsis leidyi in the North Caspian. Oceanology,  43(5),676–693 pp.
Vinogradov, M. E., Shushkina, E. A., Musaeva, E. I., and Sorokin, P. Yu. 1989. Ctenophore Mnemiopsis leidyi (A.Agassiz) (Ctenophora: Lobata) – new settlers in the Black Sea. Oceanology, 29, 293–298 pp.