ارائۀ الگویی برای پایش اکولوژیک در جنگل‌های زاگرس مرکزی با تأکید بر منطقۀ حفاظت‌شدۀ جنگلی هلن استان چهارمحال و بختیاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم جنگل دانشکدۀ منابع طبیعی دانشگاه شهرکرد

2 دانشجوی کارشناسی ارشد جنگل‌داری، دانشکدۀ منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه شهرکرد

3 استادیار گروه علوم جنگل،‌ دانشکدۀ منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه شهرکرد

4 هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان

چکیده

منطقۀ حفاظت‌شدۀ جنگلی هلن واقع در استان چهارمحال و بختیاری با وسعت 40131 هکتار را می‌‌توان با توجه به شرایط طبیعی و انسانی حاکم بر آن، نمایندۀ جنگل‌‌های زاگرس مرکزی دانست. در این مقاله برای پایش اکولوژیک درازمدت منطقه، چارچوبی مرکب از مدل مفهومی اکوسیستم و اجزای برنامۀ پایش، ارائه‌‌ شده است. مدل مفهومی به روش تحلیلی طراحی و تدوین شد. اجزای برنامۀ پایش شامل اهداف، شاخص‌‌ها، ایستگاه‌‌ها، روش‌‌ها، تناوب زمانی و مسئول و هزینه‌‌های پایش با توجه به ویژگی‌‌های منطقه، مشخص شدند. اهداف مطابق مدل مفهومی شامل بررسی تغییرات مساحت، تراکم و سلامت تاج پوشش، تنوع‌‌زیستی و رشد و تولید جنگل تعیین شدند. 80 پلات در قالب شبکۀ تصادفی منظم به‌منزلۀ ایستگاه‌‌های پایش مشخص شدند که هر سال از یک چهارم آن‌ها، آماربرداری انجام و بدین ترتیب طی چهار سال تمام سطح منطقه پایش و این روند تکرار ‌‌شد. در اولین سال اجرای برنامه 17 پلات به صورت آزمایشی آماربرداری شد که با توجه به تکرار‌نشدن نمی‌‌توان آن را پایش واقعی دانست، اما برای درک وضع موجود و پایلوت برنامۀ اصلی بسیار مفید است. نتایج پارامترهای اندازه‌‌گیری‌‌شده نشان می‌‌دهند میانگین تراکم تاج پوشش 25 درصد است. ابتلای 55 درصدی درختان بلوط به آفاتی مانند کنه‌‌‌های گیاهی، شته و زنجره نگران‌‌کننده است. تنوع گونه‌‌های درختی و درختچه‌‌ای کم (شاخص شانون وینر معادل 4/0)، اما تنوع گونه‌‌های علفی و بوته‌‌‌ای مطلوب (4/3) است. همچنین، 62/46 درصد فراوانی کلاس‌‌های قطری 0/10- 4/35 درختان نشان‌‌دهندۀ تبدیل‌شدن جنگل به وضعیت شاخه‌‌زاد است.        

کلیدواژه‌ها

موضوعات


 
- جعفری، ع.، ترابیان، ع. 1384. بررسی و ارائۀ‌‌ برنامۀ پایش کیفی مناسب برای حوضۀ آبخیز سد امیرکبیر (رودخانۀ کرج)، محیط‌شناسی، شمارۀ 38، صص 1- 10.
- درویش‌صفت، ع. ا. 1385. اطلس مناطق حفاظت‌شدۀ ایران، انتشارات سازمان حفاظت محیط‌زیست، 157 صفحه.  
- مرکز آمار ایران. 1392. نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1390، قابل دسترس از طریق: www.amar.org.ir.
- سهرابی، ه.، 1391. آمار و احتمال مقدماتی برای علوم طبیعی، انتشارات جهاد دانشگاهی، چاپ اول، 321 ص.
- گلداسمیت ف.، ب. 1991. پایش برای اکولوژی و حفاظت، مترجم: ارزانی ح. و شهریاری ا.، (1388)، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، 352 صفحه.
- وزارت نیرو. 1388. دستورالعمل پایش کیفیت آب‌های سطحی (جاری)، نشریۀ شمارۀ 522، دفتر مهندسی و معیارهای فنی آب و آبفا، 222 صفحه، قابل دسترس از طریق: http://seso.moe.org.ir.
- Allen, R. B., Bellingham, P. J. and Wiser, S. K. 2003. Developing a forest biodiversity monitoring approach for New Zealand. New Zealand Journal of Ecology 27(2): 207-220
- Bennett, D.D. and Tkacz, B. M. 2008. Forest health monitoring in the United States: a program overview. Australian Forestry 71: 223–228.
- Bricker, O.P. and Ruggiero, M. A. 1998. Toward a national program for monitoring environmental resources. Ecological Applications 8(2):326-329.
- Boutin, S., Haughland, D. L., Schieck, J., Herbers, J., Bayne, E. 2009. A new approach to forest biodiversity monitoring in Canada. Forest Ecology and Management 258S: S168–S175
- Carnegie, A. J., Cant, R. G., and Eldridge, R. H. 2008. Forest health surveillance in New South Wales, Australia. Australian Forestry 71(3):164–176
- Corona, P., Chirici, G., McRoberts, R. E., Winter, S., Barbati, A. 2011. Contribution of large-scale forest inventories to biodiversity assessment and monitoring. Forest Ecology and Management 262: 2061–2069
- Franklin, J. F., Harmonm M. E., Swansonm F. J. 1999. Complementary roles of research and monitoring: lessons from the US LTER Program and Tierra del Fuego. USDA Forest Service Proceedings RMRS-P: 12
- Geburek, T., Milasowszky, N., Frank, G., Konrad, H., Schadauer, K. 2010. The Austrian forest biodiversity index: all in one. Ecological Indicators. 10, 753-761.
- Likens, G. E. 1992. The Ecosystem Approach: Its Use and Abuse. Ecology Institute
- Likens, G. E. and Bormann, F. H. 1995. Biogeochemistry of a Forested Ecosystem. Springer-Verlag
- Lindenmayer, D. B. and Likens, G. E. 2009. Adaptive monitoring: a new paradigm for long-term research and monitoring. Trends in Ecology & Evolution 24(9): 482-486.
- Lovett, G. M. Burns, D. A., Driscoll, C. T., Jenkins, J. C., Mitchell, M. J., Rustad, L., Shanley, J. B., Likens, G. E., and Haeuber, R. 2007. Who needs environmental monitoring? Frontiers in Ecology and the Environment 5(5): 253-260.
- Magnusson, W. E., Costa, F., Lima, A., Baccaro, F., Braga, R., Romero, R. L., Menin, M., Penha, J., Hero, J. M., Lawson, B. E. 2008. Program for Monitoring Biological Diversity in the Amazon: An Alternative Perspective to Threat-based Monitoring. Biotropica 40(4): 409-411
- McDonnell, M. J. and Pickett, S. T. A. 1990. The study of ecosystem structure and function along urban-rural gradients: an unexploited opportunity for ecology. Ecology 71, 1231–1237.
- Monserud, R. A., and Hubert, S. 1996. A basal area increment model for individual trees growing in even-and uneven-aged forest stands in Austria. Forest Ecology and Management 80(1):57-80.
- Norton, D. A. 1996. Monitoring biodiversity in New Zealand’s terrestrial ecosystems. Biodiversity (comp. B. McFadgen & P. Simpson). Wellington, Department of Conservation, 19.
- Overton, W. S. and Stehman, S. V. 1996. Desirable design characteristics for long-term monitoring of ecological variables. Environmental and Ecological Statistics 3(4): 349-361.
- Stadt, J. J., Schieck, J. and Stelfox, H. A. 2006. Alberta biodiversity monitoring program- monitoring effectiveness of sustainable forest management planning. Environmental Monitoring and Assessment 121: 33–46
- Stolte, K. W. 1997. National technical report on forest health. Forest Service, United States Department of Agriculture, Washington D.C., U.S.A.
- Thimonier, A., Schmitt, M., Cherubini, P. and Kräuchi. 2001. Monitoring the Swiss forest: building a research platform. Corso di Cultura in Ecologia, 2001:121-132
- Tilman, D. 1987. Secondary succession and the pattern of plant dominance along experimental nitrogen gradients. Ecological monographs 57)3(: 189-214.
- Tomppo, E. 1998. Recent status and further development of the Finnish multi-source forest inventory. In: Allen, R. B., Bellingham, P. J. and Wiser, S. K. 2003. Developing a forest biodiversity monitoring approach for New Zealand. New Zealand Journal of Ecology 27(2): 207-220
- United Nations. 1992a. United Nations Conference on Environment & Development; Agenda 21. 300 pp., ISBN: 9789211005097  
- United Nations. 1992b. United Nations Conference on Environment & Development; Convension on Biological Diversity. Accessible at: http://www.cbd.int/doc/legal/cbd-en.pdf
- Vries, W., Vel, E., Reinds, G. J., Deelstra, H., Klap, G. M., Leeters, E. E. J. M., Hendriks, C. M. A., Kerkvoorden, M., Lndmann, G., Herkendell, J., Haussmann, T., Erisman, J. W. 2003. Intensive Monitoring of Forest Ecosystems in Europe. 1. Objectives, set-up and evaluation strategy. Forest Ecology and Management 174: 77-95