بررسی و تحلیل مؤلفه‌های تأثیرگذار در ارتقای کیفیت‌های محیطی با استفاده از تکنیک فرایند تحلیل شبکه‌ای (ANP) (مطالعۀ موردی: سقز)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکدۀ علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 دانشیار گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکدۀ علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

3 کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکدۀ علوم جغرافیایی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

این پژوهش با هدف سنجش و تحلیل کیفیت محیط در واحد همسایگی و محله بر آن است با شناسایی و ارزیابی وضعیت کیفی مؤلفه‌های سازندۀ کیفیت در این محیط‌های شهری، علاوه بر تعیین سطح کیفیت محیط در محدودۀ مطالعاتی به اولویت‌بندی مؤلفه‌های محیطی نامطلوب محیط موردنظر بپردازد؛ از این ‌رو بر مشترکات دو مبحث «توسعۀ پایدار محله‌ای» و «کیفیت محیط» تأکید می‌کند که دلیل این امر تدقیق بیشتر موضوع، با توجه به میزان رضایت یا نارضایتی ساکنان از کیفیت محله است. پژوهش حاضر از نظر نوع، جزء تحقیقات «کاربردی» و از نظر روش، «توصیفی- تحلیلی» با تأکید بر «نگرش سیستمی» است. شیوۀ جمع‌آوری اطلاعات میدانی بر پایۀ بررسی‌های عینی محقق و تکمیل پرسش‌نامه توسط ساکنان و مسئولان بوده است. مدل ارزیابی کیفیت محیط در قالب مؤلفه‌های «کالبدی- فضایی»، «اجتماعی- فرهنگی»، «اقتصادی»، «زیست‌محیطی» و «مدیریتی- حکمروایی» به ‌صورت سلسله‌مراتبی و ایجاد درخت ارزش با رویکرد بالا به پایین ایجاد شده است. به ‌منظور ارزیابی نهایی و تحلیل داده‌ها از فرایند تحلیل شبکه‌ای (ANP) بهره گرفته‌ شده است. نتایج تحلیل نشان از آن دارد که محلۀ شهرک دانشگاه با امتیاز 305/0 دارای بالاترین کیفیت مطلوب نسبت به محله‌های دیگر و محلۀ تپه‌مالان با 057/0 امتیاز دارای پایین‌ترین مطلوبیت کیفیت است. از لحاظ تفاوت ابعاد کیفیتی در کل شهر، نتایج نشان می‌دهد که خوشۀ «زیست‌محیطی» با وزن 364/0 در اولویت اول و خوشۀ «اقتصادی» با وزن 058/0، خوشۀ «مدیریتی- حکمروایی» با وزن 041/0 با تفاوت آشکار در ردۀ پنجم و ششم قرار گرفته‌اند. در نهایت علاوه بر معرفی معیارهایی برای سنجش پایداری محله‌های مورد مطالعه، فرایندی در پیش‌روی تصمیم‌سازان و مدیران شهری قرار گرفته است که به‌واسطۀ آن می‌توانند به اولویت‌بندی اقدامات خود برای ارتقای کیفیت‌های محیطی منطبق بر فرایند توسعۀ پایدار بپردازند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


 
بهزادفر، م. حبیب، ف. فیروز‌آبادی، ا. فروزانگهر، ح. 1392. تبارشناسی هنجارهای کیفی طراحی فضاهای شهری با تأکید بر میزان پدیداری آن‌ها در عرصه‌های عمومی، نشریۀ مدیریت شهری، شمارۀ 32، صص 57- 80.
 
پارسی، ح. 1381. شناخت محتوای فضای شهری، نشریۀ هنرهای زیبا، شمارۀ 11، صص 41- 49.
 
پاکزاد، ج. 1388. مبانی نظری و فرایند طراحی شهری، چاپ سوم، انتشارات وزارت مسکن و شهرسازی، تهران.
 
تقوایی، ع. معروفی، س. 1389. ارزیابی نقش مساجد در ارتقای کیفیت محیط؛ مسجد امیر تهران، نشریۀ مدیریت شهری، شمارۀ 25، صص 219- 234.
 
حافظ‌نیا، م. 1391. مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، چاپ هجدهم، انتشارات سمت، تهران.
 
شریفیان‌پور، ن. فریادی، ش. 1393. امکان‌سنجی شاخص‌های کیفی در اصفهان، نشریۀۀ محیط‌شناسی، دورۀ 40، شمارۀ 1، صص 95- 106.
 
طبیبیان، م. فریادی، ش. 1380. ارزیابی کیفیت محیط‌زیست شهر تهران، نشریۀ محیط‌شناسی، شمارۀ 28، صص 1- 12.
 
کوکبی، ا. 1384. برنامه‌ریزی به‌ منظور ارتقای کیفیت زندگی در مرکز شهرها (مطالعۀ موردی: بخش مرکزی شهر خرم‌آباد)، استاد راهنما: دکتر محمدرضا پورجعفر، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد شهرسازی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
 
گلکار، ک. 1379. طراحی شهری پایدار در شهرهای حاشیۀ کویر، نشریۀ هنرهای زیبا، شمارۀ 8.
 
گلکار، ک. 1380. مؤلفه‌های سازندۀ کیفیت در طراحی شهری، نشریۀ صفه، شمارۀ 32، صص 38- 65.
 
لنگ، ج. 1393. آفرینش نظریه‌های معماری، ترجمۀ عینی‌فرد، ع؛ چاپ هفتم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
 
لینچ، ک. 1392. سیمای شهر، ترجمۀ مزینی، م؛ چاپ نهم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
 
محمدی، ع. 1388. فرایندهای تحلیل شبکه‌ای، چاپ اول، انتشارات البرز فردانش، تهران.
 
مهندسین مشاور نقش پیرواش.1390. طرح تفصیلی شهر سقز.
 
Adriaanse, C. M .2007. Measuring residential satisfaction: a residential environmental satisfaction scale (RESS), J Housing Built Environ 22: 287- 304.
 
Campbell, S .1996. Green Cities, Growing Cities, Just Cities Urban Planning and the Contradictions of Sustainable Development, Journal of the American Planning Association, 296-312 (3(62.
 
Carmona, M .2003. Public places, urban spaces, Architectural press.
 
Ertay, T., Ruam, D., Tuzkaya, U.R .2006. Integrating Data Envelopment Analysis and Analytic Hierarchy for the Facility Design in Manufacturing Systems, Information Sciences 176, PP. 237-262.
 
Johnson, D. L. Ambrose, S. H. Bassett, T. J. 1997. Meanings of environmental terms. Journal of Environmental Quality, 26, PP.581-589.
 
Kamruzzaman, M.A., Hossain, E.,Islam ,N., Sarwar,I .2007.Urban Environmental Qulality Mapping;A Perception Study On Chittagong Metropolitan City, Kathmandu university Journal Of Science, Engineering and Technology,1(5).
 
Lee, L.W., Kim, S.H .2001. Using Analytic Network Process and Goal Programming for Interdipendent Information System Project Selection, Computers and Operation Research, Volume 27, pp. 367-382.
 
Marans, R.W., Couper, M .2000. Measuring the quality of community life: a program for longitudinal and comparative international research, in: Proceedings of the Second International Conference on Quality of Life in Cities, vol. 2. Singapore.
 
Pacione, M .2005. Urban environmental quality and human wellbeing-a social geographical perspective; Landscape and Urban Planning 65, pp: 18-30.
 
Seifollahi, M., Sh., Faryadi. 2011. Evaluating the Quality of Tehran’s Urban Environment Based on
Sustainability Indicators. International Journal of Environmental Research, Vol. 5, No. 2, PP: 545-554.
 
Van Kamp, I., Leidelmeijer K., Marsman, G., Hollander, A .2003. Urban environmental quality and human well-being towards a conceptual framework and demarcation of concepts: A literature study; J. Landscape and Urban Planning, Vol. 65, pp: 5-18.
 
Van poll, R .1997. The perceived quality of urban residential, PhD- thesis, center for energy and environmental studies (IVEM) university of Groningen (RUG), Netherland.