ضرورت شناسایی و حفاظت از فضاهای سبز مبتنی بر شرایط محلی و منطقه‌ای ایران (نمونۀ موردی: باغ اکبریۀ بیرجند)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، دانشکدۀ علوم اقتصادی و اجتماعی دانشگاه پیام‌نور

2 دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه‌ریزی شهری دانشگاه پیام‌نور

3 کارشناس ارشد، دانشکدۀ علوم اقتصادی و اجتماعی دانشگاه پیام‌نور

چکیده

شهرهای سنتی با داشتن زیرساخت‌‌های لازم و قابلیت‌‌های طبیعی، بهترین نمونه‌‌های پایداری را در خود جای داده بودند. این شرایط بیانگر آن است که طراحی و برنامه‌ریزی این‌گونه شهرها با اندیشه و تفکری عمیق و عالمانه صورت گرفته است. در این شهرها، بهره‌گیری از امکانات طبیعی به گونه‌ای است که با کمترین صدمات در مواهب موجود، بالاترین بازده را در اختیار قرار می‌دهند. اما این شرایط در اغلب موارد رو به نابودی گذاشته و بی‌اطلاعی برخی از مردم و حتی مجوزهای قانونی مثل قاعدۀ تسلیط، این روند را سرعت داده است. به همین دلیل، شناسایی و تشریح جایگاه این‌گونه زیرساخت‌‌ها و فضاها می‌‌تواند در حفاظت و پایداری آن‌‌ها اثربخش باشد. به این منظور، مقالۀ حاضر در نظر دارد یکی از این فضاها، یعنی باغ اکبریۀ بیرجند را معرفی و جایگاه آن را در این شهر کویری تشریح و تبیین کند‌‌. در این مطالعه از شیوۀ توصیفی و تحلیلی بهره‌‌برداری و با استفاده از بازدیدهای میدانی و دیدگاه کارشناسان مربوطه و بهره‌‌گیری از اسناد و مدارک تاریخی، اطلاعات مورد نیاز گردآوری شده است. برای تحلیل اطلاعات از شیوه‌‌های تحلیل محتوا و دیدگاه کارشناسان خبره استفاده شده‌‌ است. نتایج بیانگر آن است که باغ اکبریه با همۀ مشابهت‌‌هایی که با سایر باغ‌‌های ایرانی دارد، با توجه به شرایط خاص و دورۀ تاریخی شکل‌‌گیری و بستر طراحی، دارای شاخصه‌‌های منحصر به فردی است که تأثیر انکار‌ناپذیری در ساخت و بافت بیرجند بر جای گذاشته و هر نوع تخریبی در آن می‌‌تواند اصالت باغ و شهری را که در آن استقرار یافته است با تهدید مواجه کند. علاوه بر آن، این باغ‌ به‌منزلۀ ساختار کامل، بیانگر رابطۀ تنگاتنگ میان بستر فرهنگی و طبیعی موجود و نشانه‌ای از سازگار و همسوکردن نیازهای انسان و طبیعت است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


ابوالقاسمی، ل. 1371. باغ، چاپ اول، سازمان پارک‌ها، شهرداری تهران، تهران.
ادارۀ کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی، 1392. آرشیو و اسناد ثبت آثار تاریخی، میراث فرهنگی بیرجند، بیرجند.
ادارۀ کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی، 1389. آرشیو و اسناد ثبت باغ‌‌های تاریخی، میراث فرهنگی بیرجند، بیرجند.
آریان‌پور، ع. 1365. پژوهشی در شناخت باغ‌های ایران، چاپ اول، انتشارات فرهنگسرا، تهران.
انوار، ع. 1373. باغ نگارستان، کتاب تهران، چاپ اول، جلد چهارم، انتشاران روشنگران، تهران.
ایرانی‌بهبمانی، ه. سلطانی، ح. 1381. شاخص‌‌ها و ویژگی‌های باغ‌سازی در دورۀ قاجاریه، محیط‌شناسی، سال بیست و هشتم، شمارۀ 29، صص 81- 99.
ایرانی‌بهبمانی، ﻫ.، شکوهی‌دهکردی، ژ، سلطانی، ر. 1392. روش شناخت و مستندسازی باغ‌های تاریخی ناشناختۀ ایران، محیط‌شناسی، سال 39، شمارۀ 1، صص 145- 156.
براتی، ن. 1382. نگاهی نو به مفهوم فرهنگی باغ و فضای سبز در زبان فارسی، محیط‌شناسی، سال بیست و نهم، شمارۀ 13، صص 4- 15.
پیرنیا، م. 1373. باغ‌های ایرانی، مجلۀ آبادی، سال چهارم، شمارۀ پانزدهم، صص 17- 23.
جلوه، ف. 1328. کاخ صاحبقرانیه، ماهنامۀ اطلاعات، سال دوم، شمارۀ 12، تهران.
جیحانی، ح.، عمرانی، م. 1386. باغ فین، چاپ اول، انتشارات پژوهشگاه میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، تهران.
دانش‌دوست، ی. 1374. باغ ایرانی، فصلنامۀ اثر، سال پنجم، شمارۀ 18 و 19، صص 214- 224.
صابری‌فر، ر.، دیوسالار، الف.، اخگری، م. 1392. توسعۀ پایدار شهری، راهکارهای اجرایی، چاپ اول، انتشارات نور علم، تهران.
صابری‌فر، ر. 1388. قابلیت‌های توریستی و گردشگری استان خراسان جنوبی، طرح پژوهشی دانشگاه پیام‌نور، بیرجند.
معیرالممالک، د. 1352. باغ فردوس، مجلۀ یغما، سال نهم، شمارۀ 304، صص 583- 587.
معیری، م. 1352. شمش‌العماره و باغ معیر، مجلۀ یغما، شمارۀ 305، صص 648- 651.
مؤسسۀ جغرافیایی دانشگاه تهران. 1384. اطلس اقلیمی ایران، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
میرفندرسکی، م. 1380. باغ در مفهوم باغ، هفت شهر، سال دوم، شمارۀ 3، صص 4- 13.
هواشناسی بیرجند. 1387. آب و هوای استان خراسان جنوبی، بیرجند.
ویلبر، د. 1348. باغ‌های ایران و کوشک‌های آن، ترجمۀ مهین‌دوخت صبا، چاپ اول، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.
Conan, M. S. 1985. Pre-inventaire des: Jardins Remarquable, first ed., Potrimoine du Minister d la Culture, France.
ICOMOS-IFLA. 1981. Carta dei Giardini Storici, first ed., Firenze, New York.
Petruccioli, A. 1997. Gardens in time of the great muslem empire: Theory and Design, V.VII, Edited by: Attilio Petruccioli, Brill, Leiden. New York, Koln.