تحلیل اقلیمی و ردیابی توفان‌های گرد و غبار فراگیر در جنوب و مرکز ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار بیابان‌زدایی، گروه علوم مهندسی بیابان، دانشکدۀ منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

2 کارشناسی ارشد بیابان‌زدایی، گروه علوم مهندسی بیابان، دانشکدۀ منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان،

3 استادیار ژئومورفولوژی، گروه جغرافیا و اکوتوریسم، دانشکدۀ منابع طبیعی و علوم زمین، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران

4 کارشناسی ارشد بیابان‌زدایی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس، ایران

چکیده

در سال‌های اخیر گستردگی و شدت توفان‌های گرد و غبار در نواحی غرب و جنوب‌غربی ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی خاص خود موجب شده است که این پدیده از عمده‌ترین مخاطرات زیست‌محیطی در این نواحی باشد. پژوهش حاضر به بررسی توفان گرد و غبار در نواحی جنوبی و مرکز ایران در بازۀ زمانی 2002 تا 2009 پرداخته است. برای این مهم، از داده‌های هواشناسی، داده‌های سینوپتیکی جو میانه و بالا، مدل رهگیری جریان باد برای شناسایی مناطق منشأ و ردیابی توفان‌های گرد و غبار در ایستگاه‌های شیراز، فسا و بوشهر استفاده شده است. بررسی داده‌های پایگاه گردشی زمینی نشان می‌‌دهد که سال 2008 از نظر کاهش میدان دید و دوام روزهای همراه گرد و غبار، دارای شدیدترین توفان‌های گرد و غبار در بازۀ مطالعاتی بوده است، به طوری که 10 ژوئن 2008 با میدان دید کمتر از 500 متر شدیدترین روزگرد و غباری ایستگاه‌های مطالعاتی است. نتایج رهگیری جریان باد که با استفاده از مدل HYSPLIT در شدیدترین روز گرد و غباری انجام شد، نشان می‌دهد که این تودۀ گرد و غباری از مناطق شمال‌غرب عراق و شرق سوریه سرچشمه ‌گرفته و با جهت شمال‌غربی- جنوب‌شرقی وارد ایران شده است. نتایج پایگاه گردش جو میانه و بالا نشان می‌دهد که در 10 ژوئن 2008 با حاکمیت مرکز کم‌فشار قوی در شرق ایران و پرفشار در شمال آفریقا، بادهای غربی ایجاد و سبب ورود گرد و غبار حداکثری به منطقه شده‌‌اند. در مجموع نتایج پژوهش حاضر حاکی از این است که مدل رهگیری جریان باد و بررسی‌های جوی قابلیت مناسبی برای تشخیص و پایش مسیر حرکت توفان‌های گرد و غبار دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


 
احمدی، ح. 1387. ژئومورفولوژی کاربردی، بیابان- فرسایش بادی، جلد 2، چاپ سوم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
 
اختصاصی، م. ر.، احمدی، ح.، خلیلی، ع.، صارمی‌نائینی، م. ع.، رجبی، م. ر. 1385. کاربرد گل‌‌غبار، گل‌‌طوفان و گل‌‌ماسه در تحلیل فرسایش بادی و تعیین جهت حرکت ماسه‌های روان (مطالعۀ موردی، حوزۀ دشت یزد- اردکان)، نشریۀ دانشکدۀ منابع طبیعی، جلد 59، شمارۀ 3، صص 533- 541.
 
آذر نیوند، ح.، ملکیان، آ. 1388. بوم‌شناسی مناطق بیابانی، چاپ اول، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
 
امیدوار، ک.، نکونام، ز. 1390. کاربرد گل‌‌باد و گل‌‌غبار در تحلیل پدیدۀ گرد و خاک و تعیین رژیم فصلی بادهای همراه با این پدیده (مطالعۀ موردی: شهر سبزوار)، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شمارۀ 76، صص 85- 104.
 
ایرانمنش، ف.، عرب‌خدری، م.، اکرم، م. 1384. بررسی مناطق برداشت ذرات گرد و غبار و ویژگی‌‌های انتشار آن‌ها در طوفان‌‌های منطقۀ سیستان با استفاده از پردازش تصاویر ماهواره‌ای، مجلۀ پژوهش و سازندگی در منابع طبیعی، شمارۀ 67، صص 25- 33.
 
ترابی‌میرزایی، ف.، حیدری، م.، تجملیان، م. 1389. طوفان‌های گرد و غبار به عنوان یکی از عوامل کشندۀ قرمز در محیط‌زیست دریا، دومین همایش فرسایش بادی و طوفان‌های گرد و غبار، 27 و 28 بهمن‌ماه، دانشگاه یزد.
 
جعفری، م.، طویلی، ع. 1389. احیای مناطق خشک و بیابانی، چاپ سوم، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
 
حیدری، م. ط. 1386. غبار و الگوی جوی مولد آن در غرب کشور، نشریۀ هواشناسی کرمانشاه، تابستان 1386، ص 12.
 
خسروی، م. 1389. بررسی توزیع عمودی گرد و غبار ناشی از طوفان در خاورمیانه با استفاده از مدل NAAPS (مورد: سیستان ایران)، مجموعه مقالات چهارمین کنگره بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسلام (ICIWG2010).
 
خسروی، م. 1387. تحلیل فضایی آلایندگی طوفان‌های گرد و غباری ناشی از بادهای 120 روزۀ سیستان با استفاده از داده‌های سنجش ‌از دور (دورۀ 2001- 2008). مجموعۀ مقالات همایش ملی بهداشت محیط، آبان 1387.
 
خوشحال‌دستجردی، ج.، موسوی، س. ح.، کاشکی، ع. 1391. تحلیل همدید طوفان‌‌های گرد و غبار ایلام (1987- 2005)، فصلنامۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال 23، شمارۀ 46، صص 15- 34.
 
دهدارزاده، م.، صلاحی، ب. 1389. بررسی آماری و تحلیلی بر الگوهای همدید مولد گرد و خاک در استان فارس در سال‌‌‌های 1993- 2002، مجموعۀ مقالات دومین همایش ملی فرسایش بادی و طوفان‌های گرد و غبار، 27 و 28 بهمن‌ماه، دانشگاه یزد.
 
ذوالفقاری، ح.، عابدزاده، ح. 1384. تحلیل سینوپتیک سیستم‌‌‌های گرد و غبار در غرب ایران، مجلۀ جغرافیا و توسعه، شمارۀ 6، صص 173 تا 187.
 
ذوالفقاری، م.، هاشمی، م. ن. 1389. بررسی سینوپتیکی و دینامیکی پدیدۀ گرد و غبار مورخۀ چهاردهم تا هفدهم تیرماه 1388 کشور، مجموعۀ مقالات دومین همایش ملی فرسایش بادی و طوفان‌‌های گرد و غبار، 27 و 28 بهمن‌ماه، دانشگاه یزد، ص 24.
 
رئیس‌‌پور، ک. 1387. تحلیل آماری و همدید پدیدۀ گرد و غبار در استان خوزستان، پایان‌‌نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما: تقی طاوسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، دانشکدۀ جغرافیا و برنامه‌‌ریزی محیطی، گروه اقلیم‌‌شناسی.
 
رسولی، ع. ا.، ساری‌صراف، ب.، محمدی، غ. ج. 1389. تحلیل روند اقلیمی گرد و غبار در غرب کشور در 55 سال اخیر با استفاده از روش‌‌های آماری ناپارامتری، فصل‌نامۀ جغرافیایی طبیعی، سال سوم، شمارۀ 9، صص 15- 28.
 
ریوندی، ا.، میررکنی، م.، پورپنجاه، م.، معماریان، م.، محمدی‌ها، ا. 1389. بررسی و تحلیل سینوپتیکی تشکیل و انتشار طوفان‌‌های گرد و خاک ورودی از غرب ایران با استفاده از پارامترها و نقشه‌های هواشناسی، مجموعۀ مقالات دومین همایش ملی فرسایش بادی و طوفان‌‌های گرد و غبار، 27 و 28 بهمن‌ماه، دانشگاه یزد.
 
طاووسی، ت.، خسروی، م.، رئیس‌‌پور، ک. 1389. تحلیل همدیدی سامانه‌‌های گرد و غباری در استان خوزستان، فصلنامۀ جغرافیا و توسعه، شمارۀ 20، صص 97- 118.
 
عطایی، ه.، احمدی، ف. 1389. بررسی گرد و غبار به عنوان یکی از معضلات زیست‌محیطی جهان اسلام (مطالعۀ موردی: استان خوزستان)، چهارمین کنگره بین‌المللی جغرافیدانان جهان اسلام.
 
فرج‌زاده اصل، م.، علیزاده، خ. 1390. تحلیل زمانی و مکانی طوفان‌های گرد و خاک در ایران، مجلۀ مدرس علوم انسانی- برنامه‌ریزی و آمایش فضا، دورۀ 15، شمارۀ 1، صص 65- 84.
 
لشکری، ح.، کیخسروی، ق. 1387. تحلیل آماری سینوپتیکی طوفان‌های گرد و غبار استان خراسان رضوی در فاصلۀ زمانی (1993- 2005)، پژوهش‌‌های جغرافیایی طبیعی، شمارۀ 65، صص 17- 33.
 
مهرشاهی، د.، نکونام، ز. 1388. بررسی آماری پدیدۀ گرد و غبار و تحلیل الگوی وزش بادهای غبارزا در شهرستان سبزوار، مجلۀ جغرافیا، سال هفتم، شمارۀ 22، صص 83- 104.
 
میهن‌پرست، م.، رنجبر سادت‌آبادی، ع.، مشکوتی، ا. ح. 1388. مطالعۀ نقش گرادیان فشار و ناوه 859 هکتوپاسکالی در ایجاد و انتقال پدیدۀ گرد و غبار تابستانی نیمۀ ‌غربی کشور، دوازدهمین کنفرانس دینامیک شاره‌‌ها.
 
نوحه‌گر، ا.، خورانی، ا.، تمسکی، ا. 1391. تحلیل آماری وقوع طوفان‌‌های گرد و غبار در ایستگاه هواشناسی سر پل ذهاب، مجموعۀ مقالات اولین همایش ملی بیابان (علوم، فنون و توسعۀ پایدار).
 
Al Sarraf, H. 2010. Relationship between the land/sea breeze circulations and the air pollution dispersion over the coastal area of Kuwait. The Thesis Submitted to the Faculty of the Graduate School of the Creighton University, For the Degree of Master of Science in the Department of Atmospheric Sciences.
 
Barkan, J., Alpert, P., Kutiel, H., Kishcha, P. 2005. Synoptic of dust transportation days from Africa toward Italy and central Europe, Journal of Geophysical Research, Vol. 110, Pp. 1-14.
 
Barry, R.G., Perry, A.H. 1973. Synoptic Climatology Methods and Applications. Methuen & Co Ltd: London.
 
Draxler, R.R., Hess, G.D. 1998. An overview of the HYSPLIT_4 modelling system for trajectories, dispersion, and deposition. Australian Meteorological Magazine: 47, Pp. 295-308.
 
Draxler, R.R., Rolph, G.D. 2003. HYSPLIT (HYbrid Single-Particle Lagrangian Integrated Trajectory) Model Access via the NOAA ARLREADY Website. NOAA Air Resour. Lab., Silver Spring, Md. Available at: http://www.arl.noaa.gov/ready/hysplit4.html.
 
Hamish, M., Andrew, C. 2008. Identification of dust transport pathways from Lake Eyre, Australia using Hysplit, Atmospheric Environment, Volume 42, Issue 29, Pp. 6915-6925.
 
Schlesinger, P., Mamane, Y., Grishkan, I. 2006. Transport of microorganisms to Israel during Saharan dust events, Aerobiologia: 22(4), Pp. 259-273.
 
Wang, Y., Stein, A., Draxler, R., Rosa, D., and Zhang, X. 2011. Global sand and dust storms in: Observation and HYSPLIT model verification, Atmospheric Environment: 45, Pp. 6368-6381.