پهنه‌بندی کمّی زمین‌دیس‌های بزرگ محیط بیابانی با استفاده از شبکه‌های عصبی مصنوعی (مقایسۀ کویرهای لوت ایران و کایدام چین)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه مهندسی طراحی محیط زیست، دانشکدۀ محیط‌زیست، دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری، جغرافیا، دانشگاه کالگری کانادا

چکیده

یاردانگ‌ها و تپه‌های ماسه‌ای مناطق فراخشک از جالب‌ترین زمین‌دیس‌های (لندفرم‌ها) مناطق بیابانی محسوب می‌شوند. ارائۀ روش مطلوب برای شناخت و پهنه‌بندی کمّی زمین ریخت‌شناسی این زمین‌دیس‌ها با توجه به ناممکن‌بودن بازدیدهای میدانی و دسترسی از اهداف این مقاله است. در این مطالعه از داده‌های رادار SRTM/C با قدرت تفکیک زمینی معادل 90 متر که وزارت ملی فضا و هوانوردی امریکا (NASA) در سال 2003 ارائه کرد، استفاده شد. زمین‌دیس‌های بزرگی(Mega Landforms) نظیر یاردانگ‌ها و تپه‌های ماسه‌ای دشت لوت ایران و کایدام چین، به وسیلۀ یکی از روش‌های شبکه‌های عصبی مصنوعی با عنوان «الگوریتم خودسازمانده» مطالعه، طبقه‌بندی و مقایسه شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که منطقۀ یاردانگ‌های کایدام چین نسبت به منطقۀ لوت ایران دارای پیچیدگی‌های بیشتری در قسمت تیغه‌های یاردانگی است در حالی که یاردانگ‌های منطقۀ لوت کلاس‌های یکنواخت‌تری دارد. جزئیات پیچیدۀ یاردانگ‌های والی‌شکل کایدام نسبت به دوکی لوت سبب شده است که در این منطقه جزئیات دیگری از پارامترهای ورودی مثلاً جهت شیب در تقسیم‌بندی نهایی مؤثر واقع شود. بلوغ تپه‌های ماسه‌ای در ارگ لوت به علت منبع زیاد ماسه و بادهای چندجهتۀ آن سبب شده است تا درصد کلاس‌هایی همچون شانه و دماغۀ شیب در آن بیشتر باشد. نقشه‌های مورفومتریک نهایی تپه‌های ماسه‌ای در دو منطقه ‌تشابه زیادی در اجزای هر کلاس، تعداد و ویژگی‌های کلاس‌ها دارند، اما روند تکاملی ارگ در منطقۀ لوت به خوبی قابل تشخیص است. حال آنکه در منطقۀ کایدام به علت منبع کمتر ماسه و یک‌جهته‌شدن بادها بلوغ و تغییر محسوسی از ابتدا تا انتهای ارگ دیده نمی‌شود. به طور کلی نتایج نشان داد که شبکۀ خودسازمانده به‌منزلۀ الگوریتم نظارت‌نشدۀ شبکه‌های عصبی مصنوعی در تلفیق پارامترهای مورفومتریک برای آنالیز نیمه‌اتوماتیک زمین‌دیس‌های محیط‌های بیابانی و تحقیق در علل تفاوت آن‌ها بسیار کارآمد است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات