دریا یا دریاچه خزر با مساحتی د رحدود 000/436 کیلومتر مربع و حجمی معادل 77000 کیلومتر مکعب بزرگترین دریاچه دنیاست. مطالعه جانوران و گیاهان این دریا و همچنین بررسی شرایط زیستی (بوم شناسی) و فیزیکو شیمی آن از نظر تغییرات حرارت و شوری و مقدار موادغذایی و غیره از اواخر قرن هیجدهم آغاز شده‘ در اواخر قرن نوزده این مطالعات بحد کمال خود رسیده است و مقالات و کتب متعددی در این مورد بوسیله محققان روسی انتشار یافته است.
همزمان با مطالعات بیولوژیک در این دریا رسوب شناسان و زمین شناسان نیز انتشار رسوبات عهد حاضر ومطالعه و رسوبات فسیل را آغاز نموده اند و خصوصا پیدایش نفت در تشکیلات پلیوسن این دریا توجه گروه کثیری از زمین شناسان نفتی را بدان جلب نموده و سبب گردیده تا مطالعات دیرینه شناسی و چینه شناسی آن با دقت فراوانتری صورت گیرد و بالئوژئوگرافی آن در ادوار مختلف زمین شناسی بدقت مشخص گردد.
بطوریکه بعدا خواهیم دید جانوران و گیاهان این دریا درای انتشار متفاوت هستند و از منشا های گوناگون سرچشمه گرفته اند. جانوران بومی آن باقی مانده موجوداتی هستند که در دریاهای دوران سوم یعنی دریای Tethys زندگی می کرده و پس از جدایی دریای خزر از دریای مزبور در آن محبوس گشته اند لیکن تعداد فراوانی جانوران مهاجر از دریاهمای منجمد شمالی و یا از محیطهای آب شیرین نواحی مجاور بوسیله رودخانه ها به آن آمده به زیای محدود آن افزوده شده اند و بالاخره تعدادی زیادی هم از جانوران دریای سیاه و آزوف بدان وارد شده وکم کم با محیط جدید سازش حاصل کرده اند.
از آنجا که تنازع بقا که در زندگی تمام موجودات مشاهده می شود در این دریا کمتر از دریاهای باز است‘ این امر سبب گردیده که جانوران مهاجر بخوبی با محیط جدید سازش نمایند.
آنچه در این خلاصه از نظر می گذرد نگاهی اجمالی به خاستگاه جانوران و گیاهان این دریا و چگونگی تکامل آن در دوره پلیوسن و دوران چهارم می باشد.
)