پارک‌های شهری و شهرهای پایدار: ارزیابی تأثیر اندازه پارک بر تفریح و تفرج شهروندان و پتانسیل گردشگری (مطالعه موردی: منطقه‌های 9 و 11 شهر مشهد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه مهندسی محیط‌زیست، دانشکده شیلات و محیط‌زیست، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع‌طبیعی گرگان، گرگان، ایران

2 گروه مهندسی محیط‌زیست، دانشکده منابع‌طبیعی و محیط زیست، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

10.22059/jes.2025.402479.1008638

چکیده

هدف: این پژوهش با هدف بررسی تأثیر سه مقیاس متفاوت پارک‌های شهری بر الگوهای استفادة شهروندان، فعالیت‌های تفریحی و جذب گردشگران، با تأکید بر تفاوت‌های جنسیتی، در مناطق 9 و 11 شهر مشهد انجام شد. در این راستا، تلاش شد نقش پارک‌های کوچک، متوسط و بزرگ در ابعاد اجتماعی، محیط‌زیستی و اقتصادی زندگی شهروندان با نگاهی جامع ارزیابی گردد و تصویری روشن از نحوة تعامل شهروندان با فضاهای سبز ارائه شود. همچنین این مطالعه بررسی می‌کند که چگونه مقیاس پارک‌ها می‌تواند در شکل‌دهی به رفتارهای تفریحی و میزان مشارکت اجتماعی مؤثر باشد.
روش پژوهش: روش تحقیق مبتنی بر پیمایش میدانی بود. ابتدا حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران تعیین شد و در نهایت ۳۸۴ پرسش‌نامه نیمه ‌ساختار یافته در میان شهروندان توزیع گردید. داده‌ها در چهار بخش اصلی شامل اطلاعات جمعیت‌شناختی، میزان و الگوهای استفاده از پارک‌ها، ادراک افراد از ویژگی‌های محیطی و طراحی پارک‌ها و نوع مشارکت در فعالیت‌های تفریحی و گردشگری گردآوری شد. تحلیل داده‌ها با مجموعه‌ای از آزمون‌های آماری پارامتریک و ناپارامتریک شامل تحلیل واریانس یک‌طرفه (ANOVA)، آزمون تعقیبی توکی، تحلیل دو عاملی و آزمون من- ویتنی در نرم‌افزارهای SPSS و R انجام شد تا دقت و قابلیت اعتماد نتایج تضمین گردد.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که مقیاس پارک‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای در میزان جذابیت و نوع استفادة شهروندان دارد. پارک‌های متوسط به‌واسطة نزدیکی به محل سکونت، امنیت و دسترسی آسان، بیشترین جذابیت را داشتند. پارک‌های بزرگ به دلیل کارکردهای اجتماعی، محیط‌زیستی و اقتصادی، بیشترین نقش را در جذب گردشگر ایفا کردند. پارک‌های کوچک بیشتر برای استفادة روزمره و بازی کودکان مورد توجه قرار گرفتند. تحلیل جنسیتی نشان داد تفاوت معناداری در ادراک ویژگی‌ها و نوع فعالیت‌ها بین زنان و مردان وجود ندارد، اما زنان امنیت و بازی کودکان را مهم‌تر دانسته‌اند و مردان به نزدیکی و مناظر طبیعی توجه بیشتری داشته‌اند. در حوزه فعالیت‌ها، پیاده‌روی در پارک‌های بزرگ و متوسط و بازی کودکان در پارک‌های کوچک بیشترین اولویت را داشت. در زمینة جذب گردشگران، ۸۳ درصد از پاسخگویان، پارک‌های بزرگ را ترجیح دادند و آن‌ها را واجد بیشترین مزیت‌های محیط‌زیستی، اجتماعی، اقتصادی و زیبایی‌شناختی دانستند.
نتیجه‌گیری: نتایج نشان می‌دهد که مقیاس پارک‌ها، همراه با عوامل محیطی مانند امنیت، دسترسی، طراحی و پاکیزگی و نیز زمینه‌های اجتماعی– فرهنگی، نقش مهمی در میزان استفادة شهروندان و جذب گردشگران دارد. این یافته‌ها می‌تواند مبنایی برای برنامه‌ریزی کارآمد فضاهای سبز شهری با مقیاس‌های مختلف و تحقق توسعه پایدار شهری باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

خاکپور، ب.، رفیعی، ه.، صالحی فرد، م. و توانگر، م. 1389. بررسی عملکرد مدیریت شهری در گسترش فضاهای سبز عمومی (پارک‌ها) با استفاده از روش تاپسیس (مطالعه موردی: شهر مشهد). جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، 14: 1-28، https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/955800.
رحمانی، ع.، عامری سیاهوی، ح. ر. و انصاری، ح. (2021). ارتقای فضاهای تفریحی با رویکرد بازطراحی مبلمان پارک‌های شهری (نمونه موردی: پارک شهرنو کابل) .مجله علمی پژوهشی شهرسازی و مهندسی، 1(1)، 51-64. https://jupa.journal.af/index.php/jupa/article/view/5.
رهنما، محمدرحیم؛ مهرورزی، اکرم و سیاحی، زهرا (1395). تحلیلی برشاخص‌های شهر سالم (مطالعه موردی: منطقه 11 شهرداری مشهد). مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی، 10(32)، 17-38.‎
شفیعا، مهدی؛ رضوانی، علیرضا؛ طبسی، محسن و ملک الساداتی، سید سعید (1401). مقایسه تاثیر ویژگی‌‌های متفاوت دو اثر معماری تجاری بزرگ‌مقیاس بر ایجاد رونق اقتصادی در منطقه 9 شهر مشهد. تحقیقات جغرافیایی، 37(2)، 221-230.‎
شهرداری مشهد (1400). آمارنامه سالانه شهر مشهد. معاونت برنامه‌ریزی و توسعه پایدار شهری.
  Arifwidodo, S.D., & Chandrasiri, O. (2020). Association between park characteristics and park-based physical activity using systematic observation: insights from Bangkok, Thailand. Sustainability, 12(6): 25-59, https://doi.org/10.3390/ SU12062559.
Bedimo-Rung, A. L., Mowen, A. J., & Cohen, D. A. (2005). The significance of parks to physical activity and public health: A conceptual model. American Journal of Preventive Medicine, 28(2S2), 159–168. https://doi.org/ 10.1016/j.amepre.2004.10.024.
Chen, C., Luo, W., Li, H., Zhang, D., Kang, N., Yang, X., & Xia, Y. (2020). Impact of Perception of Green Space for Health Promotion on Willingness to Use Parks and Actual Use among Young Urban Residents. Environmental Research and Public Health, 17(15): 5560, https://doi.org/10.3390/IJERPH17155560.
Cohen, D.A., McKenzie, T.L., Sehgal, A., Williamson, S., Golinelli, D. & Lurie, N. (2007). Contribution of public parks to physical activity. American Journal of Public Health, 97(3):509-514. https://doi.org/10.2105/ AJPH.2005.072447.
Cox, D., Shanahan, D., Hudson, H., Fuller, R., Anderson, K., Hancock, S., & Gaston, K. (2017). Doses of Nearby Nature Simultaneously Associated with Multiple Health Benefits. International Journal Environmental Research Public Health. 14, 172. http://dx.doi.org/10.3390/ijerph14020172.
Dadvand, P., Bartoll, X., Basagaña, X., Dalmau-Bueno, A., Martinez, D., Ambros, A., Cirach, M., Triguero-Mas, M., Gascon, M., Borrell, C., & Nieuwenhuijsen, M.J. (2016). Green spaces and general health: Roles of mental health status, social support, and physical activity. Environmental International journal. 91, 161–167. https://doi.org/10.1016/j.envint.2016.02.029.
Escobedo, F.J., Kroeger, T., & Wagner, J.E. (2011). Urban forests and pollution mitigation: Analyzing ecosystem services and disservices. Environmental Pollution, 159, 2078–2087. https://doi.org/10.1016/j.envpol. 2011.01.010
Fontana, S., Sattler, T., Bontadina, F., & Moretti, M. (2011). How to manage the urbangreen to improve bird diversity and community structure. Landscape Urban Planning, 101, 278–285. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan. 2011.02.033.
Gehl, J. (2011). Life between buildings: Using public space (Updated edition). Island Press.
Giles-Corti, B., & Donovan, R. J. (2002). The relative influence of individual, social and physical environment determinants of physical activity. Social Science & Medicine, 54(12):1793-1812. https://doi.org/10.1016/S0277-9536(01)00150-2.
Hemami, M., Zaeri Amirani, A. (2012). Influence if Urban Park Size and Shape on Bird species Richness: Case study of Isfahan City, Journal of Environmental Studies, 37(3), 55. magiran.com/p941118. [In Persian]
James, P., Banay, R.F., Hart, J.E., & Laden, F. (2015). A review of the health benefits of greenness. Current Epidemiology Report, 2, 131–142. http://dx.doi.org/10.1007/s40471-015-0043-7.
Jim, C.Y., & Chen, W.Y., (2006). Recreation- amenity use and contingent valuation of urban Greens-paces in Guangzhou, China. Landscape Urban Planning, 75, 81–96. https://doi.org/10.1016/ j.landurbplan.2004.08.008.
Kabisch, N., Qureshi, S. & Haase, D. (2015). Human– environment interactions in urban green spaces—A systematic review of contemporary issues and prospects for future research. Environmental Impact Assessment Review, 60: 59–75. https://doi.org/10.1016/j.eiar.2014. 08.007.
Kardani-Yazd, N., Kardani-Yazd, N., & Mansouri Daneshvar, M. R. (2019). Strategic spatial analysis of urban greenbelt plans in Mashhad city, Iran. Environmental Systems Research, 8(30). DOI: 10.1186/s40068-019-0158-9.
Kovacs, K. (2005). Amount and Spatial Distribution of Public Open Space to Maximize the Net Benefits from Urban Recreation. Research Papers in Economics, https://doi.org/10.22004/ AG.ECON.19206.
Kuo, F. E. (2003). The role of arboriculture in a healthy social ecology. Journal of Arboriculture, 29(3): 148–155. https://www.researchgate.net/publication/242614298.
McCormack, G. R., Rock, M., & Toohey, A. M. (2010). Characteristics of urban parks associated with park use and physical activity: A review of qualitative research. Health & Place, 16(4), 712–726. https://doi.org/10.1016/ j.healthplace.2010.03.003.
McCormak, G.R., Rock, M., Toohey, A.M., & Hignell, D. (2010). Characteristics of urban parks associated with park use and physical activity: A review of qualitative research. Heaith Place, 16: 712-726, https://doi.org/10.1016/ j.healthplace.2010.03.003.
Mitchell, R., & Popham, F. (2008). Effect of exposure to natural environment on health inequalities: An observational population study. Lancet, 372, 1655–1660. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(08)61689-X.
Mohammadi Birang., M. & Azar, A. (2019). Analyzing Women's Sense of Security in Public Spaces with Emphasis on Urban Parks, Case Study: Tabriz. Journal of Urban Ecology Researches, 10(20), 27-40. https://grup.journals. pnu.ac.ir/article_7076.html. [In Persian]
Morancho, A.B. (2003). A hedonic valuation of urban green areas. Landscape Urban Planning, 66, 35–41. https://doi.org/10.1016/S0169-2046(03)00093-8.
Motlaq, M. A., & Abbaszadeh, G. (2012). The physical development of Mashhad city and its environmental impacts. Environment and Urbanization ASIA, 3(1), 79 - 91. https://DOI:10.1177/097542531200300105.
Nieuwenhuijsen, M.J., Khreis, H., Triguero-Mas, M., Gascon, M., & Dadvand, P. (2017). Fifty shades of green: Pathway to healthy urban living. Epidemiology, 28, 63–71. http://dx.doi.org/10.1097/ eDe.0000000000000549.
Peschardt, K. K., & Stigsdotter, U. K. (2012). Use of small public urban green spaces (SPUGS). Urban Forestry & Urban Greening, 11(3), 257–263. https://doi.org/10.1016/j.ufug.2012. 02.003.
Peschardt, K.K., Schipperijn, J., Ulrika K., & Stigsdotter, U.K. (2012). Use of small public urban green spaces (SPUGS). Urban Forestry and Urban Greening, 11, 235–244. http://dx.doi.org/10.1016/j.ufug.2012.04.002.
Rahmati, L., & Hanaei, T. (2024). Comparative analysis of key factors influencing urban green space in Mashhad, Iran (1988–2018). Environmental Systems Research, 13(13). https://doi.org/ 10.1186/ s40068-024-00346-7.
Schipperijn, J., Cerin, E., Adams, M.A., Reis, R., Smith, G., Cain, K., Christainsen, L.B., Van Dyck, D., Gidlow, C., Frank, L.d., Mitas, J., Pratt, M., Salvo, D., Schofield, G., & Sallis, J.F. (2017). Access to parks and phisycal activity: An eight country comparison. Urban Forestry & Urban Greening, 27: 253-263, https://doi.org/10.1016/j.ufug.2017.08.010.
Schipperijn, J., Stigsdotter, U. K., Randrup, T. B., & Bølling, M. (2010). Influences on the use of urban green space – A case study in Odense, Denmark. Urban Forestry & Urban Greening, 9(1), 25–32. https://doi.org/10.1016/j.ufug.2009.10.002.
Shisegar, N. (2014). The impact of green areas on mitigating urban heat island effect: A review. International Journal of Enviroment and Sustainability, 119–130. https://doi.org/10.6084/ m9.figshare.1493013.v2.
Soltanifard, H., & Jafari, E. (2019). A conceptual framework to assess ecological quality of urban green space: A case study in Mashhad city, Iran. Environment. Development and Sustainability, 21(4), 1781–1808. https://doi.org/10.1007/s10668-018-0103-5.
Tinsley, H.E.A., Tinsley, D.J. & Croskeys, C.E. (2002). Park usage, social milieu, and psychosocial benefits of park use reported by older urban park users from four ethnic groups. Leisure Sciences, 24(2):199-218, https://doi.org/10.1080/01490400252900158.
Van Herzele, A. & Wiedemann, T. (2003). A monitoring tool for the provision of accessible and attractive urban green spaces. Landscape and Urban Planning, 63(2):109-126, https://doi.org/ 10.1016/S0169-2046(02)00192-5.
Vujcic, M., Tomicevic-Dubljevic, J., Zivojinovic, I., & Toskovic, O. (2018). Connection between urban green areas and visitors’ physical and mental well-being. Urban Forestry and Urban Greening, (in press). https://doi.org/10.1016/j.ufug.2018.01.028.
Whyte, W. H. 1980. The social life of small urban spaces. Project for Public Spaces.
World Health Organization. (2016). Urban green spaces and health: A review of evidence. WHO Regional Office for Europe. https://iris.who.int/handle/10665/345751.
Zhang, B., Xie, G-d., Li, N., & Wang, S. (2015). Effect of urban green space changes on the role of rainwater runoff reduction in Beijing, China. Landscape and Urban Planning, 140, 8–16. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2015.03.014.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار