بررسی تطبیقی تأثیر ویژگی‌‌های خرده‌اقلیم در الگوی رفتارهای شهری نمونۀ موردی: فضاهای شهری یزد (اقلیم گرم ‌و ‌خشک) و فومن (اقلیم معتدل‌ و ‌مرطوب)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری شهرسازی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

چکیده

شرایط سخت اقلیمی از اصلی‌ترین عوامل محدودکنندۀ رفتارهای شهری است. بر این اساس، طراحان محیط می‌کوشند با نزدیک‌‌کردن خرده‌اقلیم‌ها به منطقۀ آسایش، فضاهای شهری را برای دامنۀ گسترده‌ای از رفتارها در طیف وسیعی از زمان‌ها قابل استفاده کنند.
هدف این پژوهش، بررسی تأثیرات خرده‌اقلیم در الگوهای رفتاری و بررسی و اکتشاف راهکارهای تعدیل شرایط سخت اقلیمی در معماری و شهرسازی بومی است. در این تحقیق مطالعۀ تطبیقی الگوهای رفتاری استفاده‌کنندگان فضا در دو اقلیم گرم ‌و ‌خشک (یزد) و معتدل‌ و مرطوب (فومن) صورت گرفته است. برداشت الگوهای رفتاری با استفاده از روش مشاهده (عکس‌برداری زمان‌بندی‌شده) و تحلیل از طریق روش تحلیل مکانی محقق شده است.
نتایج نشان می‌دهد ویژگی‌های اقلیمی هم در گونۀ فعالیت‌های شهری و هم در چرخه‌های زمانی بروز آن‌ها تأثیرگذارند. شرایط اقلیمی سخت، رفتارهای شهری را به فعالیت‌های ضروری محدود کرده است و فضا را صرفاً عبوری می‌کند. چنین شرایطی اجازۀ بروز دامنۀ وسیعی از فعالیت‌های اختیاری و اجتماعی را نمی‌دهد. در الگوهای فرمی- فضایی تاریخی ایران در راستای تعدیل شرایط سخت اقلیمی از ابزارهای کالبدی- فضایی همچون تراکم ساختمانی، محصوریت، سطح اشغال، میزان عقب‌نشینی در همکف و طبقات، جنس مصالح و میزان سبزینگی فضا استفاده شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


بحرینی، ح. 1375. تحلیل فضاهای شهری، در رابطه با الگوهای رفتاری استفاده‌کنندگان و ضوابطی برای طراحی، انتشارات دانشگاه تهران.
بحرینی، ح و خسروی، ح. 1389. معیارهای کالبدی- فضایی مؤثر بر میزان پیاده‌روی، سلامت و آمادگی جسمانی، نمونۀ موردی: شهر جدید هشتگرد، شمارۀ 43 نشریۀ هنرهای زیبا، صص 5- 14.
بحرینی، ح و خسروی، ح. 1393. راهنمای طراحی فضاهای شهری، جلد اول: جدارۀ فضای شهری، انتشارات دانشگاه تهران.
تانکیس، ف. 2005. فضا، شهر و نظریۀ اجتماعی، مناسبات اجتماعی و شکل‌های شهری، ترجمۀ حمیدرضا پارسی و آرزو افلاطونی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
خسروی، ح، خسروی، ف. 1392. حضور زنان در فضای عمومی: جنبش گسترده‌ساز طرح‌واره و عادت‌واره‌های زنانه، همایش زن، معماری و شهر، تهران، مقالۀ برتر.
سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح. 1361. فرهنگ جغرافیایی آبادی‌های استان یزد، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
کلانتری، ح و حاتمی‌نژاد، ح. 1385. برنامه‌ریزی مرمت بافت تاریخی شهر یزد، فراگستر، تهران.
قبادیان، ع. 1361. سیمای طبیعی استان یزد، فراگستر، یزد.
مهندسین مشاور پویا نقش شهر و بنا. 1386. طرح جامع شهر فومن، جلد دوم، وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان مسکن و شهرسازی، شهرداری فومن، فومن.
مهندسین مشاور معماری و شهرسازی عرصه. 1382. طرح جامع شهر یزد، جلد دوم، وزارت مسکن و شهرسازی، سازمان مسکن و شهرسازی شهرداری استان یزد، یزد.
Appleyard, D., Lynch, K. and Myer, J.R. 1964. The view from the road, MIT Press.
Bahrainy, H. and Khosravi, H. 2013. The impact of urban design features and qualities on walkability and health in under-construction environments: The case of Hashtgerd New Town in Iran. Journal of Cities.
Becker, F.D. 1995. Workplace by Design. San Francisco, Calif: Jossey-Bass.
Bentley, I., Alcock, A., Smith, G., Murrain, P. and McGlynn, S. 1985. Responsive environments, Architectural Press.
Bortman, M., Brimblecombe, P., Cunningham, M.A., Cunningham, W.P. and Freedman, W. 2003. Environmental Encyclopedia: Thomson.
Castells, M. 1977. The urban question, London: Arnold.
Castells, M. 1983. The city and the grassroots, University of California Press.
Carlsmith, J., Ellsworth, P.C. and Aronson, D. 1976. Methods of research in social psychology, New York, Random House.
Carmona, M., and Tiesdell, S. 2003. Public places, urban spaces, Dimensions of urban design, Architectural Press.
Cesar,P. 1999. Observations for Young Architects,  pp. 10-12 (New York: Monacelli Press,).
Cowan, R. 2005. The dictionary of urbanism, Street Press.
Deci, E.L and Ryan, R.M. 1991. A motivational approach to self; Integration in personality, Lincoln, University of Nebraska Press.
Fleming, R., Baum, A. and Singer, J.E. 1985. Social support and the physical environment. In: Cohen S, Syme L, eds. Social Support and Health. New York, NY: Academic;327–346.
Frank, L.D.,Sallis, J.F., Conway, T.L., Chapman, J.E.,Saelens, B.E. and Bachma, W. 2006. Many Pathways from Land Use to Health: Associations between Neighborhood Walkability and Active Transportation, Body Mass Index, and Air Quality, Journal of the American Planning Association.
Gehl, J. 1980. The residential street environment, Built Environment.
Gehl, J. and Gemzoe, L. 1996. Public spaces and public life, Danish Architectural Press.
Gans, H.T. 1982. The urban villagers: Group and class in the life of Italian Americans. New York: Free Press.
Gelernter, M. 1988. Teaching design innovation through design tradition, Proceedings, ACSA Annual Meeting, Miami.
Greef, K.D.,Dyck, D.V., Deforche, B. and Bourdeaudhuij, I.D. 2010. Physical environmental correlates of self-reported and objectively assessed physical activity in Belgian type 2 diabetes patients, Health & Social Care in the Community.
Habermas, J. 1970. Toward a rational society: Student protest, science and politics, Boston.
Habermas, J. 1984. The theory of communication action, Vol1, Boston.
Halbwachs, M. 1992. On collective memory, The University of Chicago Press, Chicago.
Hamin, E.M. and Gurran, N. 2009. Urban form and climate change: Balancing adaptation and mitigation in the U.S. and Australia, Habitat International.
Harvey, D. 2000. Possible Urban Worlds. The Fourth Megacities Lecture. The Hague.
Harvey, D. 2007. The Neoliberal City. Lecture at Dickinson College, sponsored by the Clarke Forum for Contemporary Issues. 1 Feb 2007.
Hillier, B. 1996. Space is the Machine: A Configurational Theory of Architecture, Cambridge: Cambridge University Press.
Jacobs, J. 1961. The Death and Life of Great American Cities,
Kelbaugh,  D. 2002. Typology:  An  Architecture  of Limits, Oxford University Press.
Kelly, C.E., Tight, M.R. and Hodgson, F.C. 2011. A comparison of three methods for assessing the walkability of the pedestrian environment, Journal of Transport Geography.
Kelly, C.M., Schootman, M., Baker E.A., Barnidge, E.K.and Lemes, A. 2007. The association of sidewalk walkability and physical disorder with area-level race and poverty, Journal of Epidemiol Community Health.
Krier, L. 1998. Architectural Design, University of California Press.
Leventhal, T. and Brooks-Gunn, J.2003. Moving to Opportunity: an Experimental Study of Neighborhood Effects on Mental Health, American Journal of Public Health.
Li, F., Harmer, P., Cardinal, B.J. and Vongjaturapat, N. 2009. Built environment and changes in blood pressure in middle aged and older adults, Preventive Medicine.
Lynch, K. 1972. What time is this place? MIT Press.
McCoy, J.M. 2002. Work environments. In: Bechtel RB, Churchman A, eds. Handbook of Environmental Psychology. 2nd ed. New York, NY; Wiley:443–460.
Michelson, W. 1975. Environmental research method in environmental design.
Moos, R.H. 1976. The Human Context. New York, NY: Wiley.
Moudon, A.V. 1994. Getting to Know the Built Landscape: Typo-morphology. In Franck, K. A., Schneekloth (Eds.), Ordering Space, (pp. 289-311). New York.
Olgyay, V. 1963. Design with climate: Bioclimatic approach to architectural regionalism, Princeton University Press.
Philo, C. 2009. International Encyclopedia of Human Geography. Elsevier. ISBN 9780080449111
Rapoport, A. 1976. The Mutual Interaction of People and Their Built Environment. A Cross-Cultural Perspective.
Rapoport, A. 1977. Human Aspects of Urban Form: Towards a Man-Environment Approach to Urban Form and Design, Cambridge: MIT Press.
Rapoport, A. 1990. History and Precedent in Environmental Design, Cambridge: MIT Press.
Reeve, J.,Deci, E.L. and Ryan, R.M. 2003. Self-determination theory: A dialectical framework, Greenwich, Information Age Press.
Reeve, J.M. 2005. Understanding motivation and emotion,Hoboken: John Wiley & Sons.
Ryan, R.M. and Deci, E.L. 2000. The Darker and Brighter Sides of Human Existence: Basic Psychological Needs as a Unifying Concept, Psychological Inquiry.
Rohrer, J., Pierce, J.R. and Denison, A. 2004. Walkability and self-rated health in primary care patients, BMC Family Practice.
Simmel, G. 1903. Metropolis and mental life, London and Newbury Park, Sage.
Soja, E.W. 1971. The political organization of space, American Geographers, Washangton.
Soja, E.W. 2010. Seeking Spatial Justice, Minneapolis:  University of Minnesota Press.
Sundstrom, E. 1986. Workplaces. New York, NY: Cambridge University Press.
Taylor, L.M., Leslie, E., Plotnikoff, R.C., Owen, N. and Spence, J.C. 2008. Associations of Perceived Community Environmental Attributes with Walking in a Population-Based Sample of Adults with Type 2 Diabetes, Annals of Behavioral Medicine.
Wirth, L. 1928. The getto, Chicago: University of Chicago Press.
Wicker, A.W. 1969. Attitude versus action, the relation of verbal and overt behavioral responses to attitude object, Journal of Social issues.
Winkel, G.H. and Sasanoff, R. 1966. An approach to an objective analysis of behavior in architectural space, University of Washington, Seattle.
Whyte, W.H. 1980. The Social Life of Small Urban Spaces. Washington D.C.: Conservation Foundation.