مطالعۀ رابطۀ اقلیم و آسایش انسان در محیط شهری با استفاده از شاخص فشار عصبی (مطالعۀ موردی: تهران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران (IROST) و رئیس مرکز منطقه‌ای علوم و انتقال فناوری (IORA RCSTT)

چکیده

شهرنشینی و توسعۀ شهرها همراه افزایش شتابان جمعیت و توسعۀ فعالیت‌های صنعتی با مصرف بی‌رویۀ سوخت‌های فسیلی، آلودگی‌ها را به شدت افزایش داده که عواقب آن در کوتاه‌مدت روی بیماری‌های مختلف و در بلندمدت موجب تشدید برخی نوسانات اقلیمی و تأثیرات زیست‌محیطی آن، از جمله تغییر دوره‌های زمانی مطلوب از نظر اقلیم آسایش است. منظور از شرایط آسایش انسان مجموعه شرایطی است که از نظر حرارتی حداقل برای 80 درصد افراد مناسب باشد، به عبارت دیگر انسان در آن شرایط، نه احساس سرما کند و نه گرما. بنابراین، آب و هوای بسیار سرد و گرم برای زندگی مناسب نیست. در این مقاله با استفاده از داده‌های اقلیمی 30 سالۀ دما، رطوبت نسبی و سرعت باد طی دورۀ آماری (1976- 2005) در ایستگاه‌های منتخب تهران (مهرآباد، شمال تهران، ژئوفیزیک و دوشان تپه) و با بهره‌گیری از شاخص فشار عصبی ماه‌های مطلوب و نامطلوب برای آسایش فیزیولوژی انسان در دو دورۀ 15 ساله تعیین شد. نتایج نشان داد که نواحی شمالی تهران در دورۀ گرم سال ضریب آسایش مناسبی دارند، اما نواحی جنوبی به علت دارابودن ضریب شاخص عصبی بالا در شرایط عدم آسایش قرار دارند. همچنین، در دورۀ سرد نواحی شمالی تهران در شرایط عدم آسایش خنک قرار دارند در حالی که نواحی جنوبی به مراتب شرایط آسایشی بهتری دارند. به طوری که با افزایش روند دمایی در ایستگاه‌ها انتظار می‌رود در آیندۀ نزدیک، ماه‌های سرد شرایط مساعدتری برای آسایش و راحتی فیزیولوژی انسان داشته باشند و متقابلاً در ماه‌های گرم شرایط عدم آسایش تشدید شود.  

کلیدواژه‌ها

موضوعات


 
امیری، آ. 1380. تأثیر اقلیم بر معماری شهر قم، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شهرری، گروه جغرافیای طبیعی.
اسماعیلی، ر.، گندمکار، ا.، حبیبی‌نوخندان، م. 1390. ارزیابی اقلیم آسایشی چند شهر اصلی گردشگری ایران با استفاده از شاخص دمای معادل فیزیولوژیک (PET)، پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، شمارۀ 75، بهار 1390، صص 1- 18.
بهادری، ع. 1391. بررسی اقلیم و شاخص آسایش در شهرستان بوشهر، ادارۀ کل هواشناسی استان بوشهر، بهار 1391.
خلیلی، ع. 1378. تحقق سه‌بعدی روزهای گرمایش و سرمایش ایران، فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، شماره‌های 54 و 55.
درویشی، ر. 1378. بررسی دمای آسایش محور شاهرود- سمنان از دیدگاه نظامی، پایان‌نامۀ کارشناسی، دانشگاه تهران، دانشکدۀ ادبیات، گروه جغرافیا، رشتۀ جغرافیای طبیعی.
روشن، غ.، نگهبان. س.، حسام، م. 1387. مطالعۀ ویژگی‌های اقلیم آسایش شهر یزد با استفاده از مدل گیونی و تأثیر روند تغییر اقلیم، مجموعه مقالات اولین همایش علمی سراسری دانشجویی جغرافیا، 7- 8 آبان، صص 164- 168.
زاهدی، م. 1369. کاربرد آب و هواشناسی، فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، شمارۀ 19.
ساری‌صراف، ب.، محمدی، غ.ح.، حسینی‌صدر، ع. 1389. تعیین مناسب‌ترین شاخص Ray Man برای مطالعۀ اقلیم آسایش در شمال استان آذربایجان غربی، چهاردهمین کنفرانس ژئوفیزیک ایران، تهران، 21- 23 اردیبهشت 89، مؤسسۀ ژئوفیزیک، مقالات شفاهی، فیزیک فضا، صفحۀ 100- 105.
شعبانی، ف. 1381. منطقه‌بندی اقلیمی بر اساس پارامترهای مؤثر بر کیفیت زندگی در استان مرکزی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد تهران مرکزی گروه جغرافیا.
صفایی‌پور، م.، شبانکاری، م.، تقوی، س. ط. 1392. شاخص‌های زیست اقلیمی مؤثر بر ارزیابی آسایش انسان (مطالعۀ موردی: شهر شیراز)، جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال 24، پیاپی 50، شمارۀ 2، تابستان 1392.
صادقی‌روش، م.ح. 1389. مقایسۀ میزان آسایش حرارتی انسانی در شرایط آب و هوایی خشک و مرطوب مطالعۀ موردی شهر یزد و ساری، فصلنامۀ علمی- پژوهشی خشک‌بوم، جلد 1، شمارۀ 2، زمستان 1389.
علیجانی، ب. 1372. نگرش نو در کاربرد آب و هواشناسی در مدیریت منابع و توسعۀ کشور، نقش آب و هوا در طراحی مسکن، فصلنامۀ تحقیقات جغرافیایی، شمارۀ 35، زمستان 1372.
قبادیان، و.، فیض‌مهدوی، م. 1376. طراحی اقلیمی- اصول نظری و اجرای کاربردی انرژی در ساختمان، انتشارات دانشگاه تهران.
قویدل‌رحیمی، ی.، احمدی، م. 1392. برآورد و تحلیل زمانی آسایش اقلیمی شهر تبریز، جغرافیا و توسعه شمارۀ 33، زمستان 1392، صص 173- 182.
کاویانی، م.ر. 1380. میکروکلیماتولوژی، انتشارات سمت.
کسمایی، م. 1378. اقلیم و معماری، انتشارات بازتاب با همکاری شرکت خانه‌سازی ایران، تهران.
لایقی، ب.، 1382. بررسی نحوۀ تأثیر عناصر اقلیمی بر صنعت گردشگری در استان گیلان، هواشناسی رشت.
محمدی، ح. 1385. آب و هواشناسی کاربردی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، صص 187- 189.
محمدی، ح.، سعیدی، ع. 1387. شاخص‌های زیست- اقلیمی مؤثر بر ارزیابی آسایش انسان مطالعة موردی: شهر قم، ۸۶ [fathi1] مجلة محیط‌شناسی، سال سی و چهارم، شمارة ٤٧، پاییز ٨۷، صفحة ۷.
مک‌کوی، ج.، جانستون، ک.، ترجمۀ میرمحمد صادقی، م. 1385. آموزش نرم‌افزار Arc Gis (اسپشیال آنالیست)، انتشارات فرات، چاپ اول، ص110.
هوشور، ز. 1381. اصول و مبانی پاتولوژی جغرافیای ایران، جلد اول، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.
 
Givoni, B., 1989. Man, climate and Architecture, John, Willy USA.
Thompson, R.D.; Perry, A. 1997. Applied climatology principles and practice, Rutledge, U.K